Nye tonar mellom Skur 17 og Nykirken

Berre ved å bla i programheftet kan ein bli imponert over Bergens fem dagar lange festival for ny musikk og kunst. Det er tett, tett mellom arrangementa og eit stort nettverk av samarbeidande institusjonar er i sving i heile byen. Borealis er enno ung og ivrig, med ein særleg sans for å forske i kryssingspunkta mellom lyd og visuelle element, tradisjonelle og utradisjonelle omgivnader og sterke kunstnariske stemmer – nye som meir kjente.

Alt dette gav opningskvelden mangfaldig uttrykk for, heilt frå første verk: Øyvind Torvunds Cinematic Pieces. Stykket for janitsjarkorps, sampler og solo synthesizer held det tittelen lovar. Dette er verkeleg visuell musikk, film utan bilete, i fem satsar – eller scener om du vil. Komponisten har kryssklipt filmmusikk-klisjear og lydeffektar – løvebrøl, regn, ein telefon som ringer – med ei rad ulike triks frå samtidsmusikktradisjonen, inkludert elektroniske klangar.

”Film utan bilde”-konseptet kan ofte bli alibi for passeleg slumsete kollasjar, der samanstillinga av element og referansar kan hende er litt frekk og artig, men der det musikalske haltar. Når Torvund sitt prosjekt ikkje blir det, handlar det i mine øre om ein sjeldan kombinasjon av kresen utval av effektar, rytmisk timing og underfundig humor – som finn form i skikkeleg komponisthandverk. I ein sekvens med monoton kiming i ein telefon vrir og vender komponisten til dømes på omgivnadene slik at  ringelyden  snarare enn å bli enerverande blir ein peikar til korleis det musikalske landskapet rundt stadig skiftar. Sånt er lekkert gjort. Samtidig som han utan blygsel spelar på klisjear, får Torvund dessutan Sjøforsvarets Musikkorps til å låte som alt anna enn ”typisk korps” i størstedelen av stykket.

Med på laget var då også eit opplagt ensemble under kyndig leiing av sjefdirigent Ingar Bergby. Presist og inspirert produserte musikarane masse tøff sound opp mot Øystein Moens synth- og samplingbidrag, og med ein deilig slesk sax-solo som eit av fleire høgdepunkt. Og med det var tonen satt for ein festival og ein konsert som har som varemerke å forske i grensesonene og overgangane mellom ulike sjangrar, teknologiar, estetiske uttrykk og rom.

Fysisk over
På opningskonserten måtte publikum også fysisk bli med over, det vil seie over vegen, frå Nykirken til kaia, der Havforskingsinstituttets skur 17 opna dørene for Jana Winderens Classified.

Windern er ei av mange kvinnelege komponistar på årets program. Passande nok ettersom opningsdagen fall på 8. mars, bestemte festivalsjef Peter Meanwell og kompani at dei skulle greie å lage eit program med minst femti prosent kvinnelege komponistar, og har fått det til, vissnok utan store vanskar. Slikt burde fleire i musikklivet prøve. Det hadde også vore kjekt om kulturbyråd Julie Andersland hadde tatt poenget: i si opningshelsing til festivalen trekte ho paradoksalt nok berre fram arrangement med mannlege komponistar i sentrum.

Handfaste arkiv
I lys av – eller snarare i skuggen av – Winderens Classified framstod all neglisjering av kvinnelege kunstnarar som ekstra tåpeleg. For det originale og rike verket blei ei stor oppleving, der og då, i rommet det var skrive til. Av opptak av lydar frå Barentshavet, frå naturens kvalsong til dur og dunder av cruiseskip og seismiske målingar, fanga opp under vatn, har lydkunstnaren skapt ein overveldande heilskap. Alt var distribuert gjennom høgttalarar stilt opp i heile lengda av lageret. Vi vandra rundt der, bada i lyden, mellom alt som låg stabla på hyllene under det høge taket – blåser, teiner, ruser, fenderar, flytetermometer og kva det no var inne i pallekarmane. Omgivnadene minna om eit arkiv, fylt av handfaste ting og gav eit vell av assosiasjonar i brytningane med den organiske, flyktige lyden.

Trass viktige skilnader kommuniserte Winderens Classified med Matana Roberts festivalutstilling i Kunsthall Bergen, I Call America. På ein vegg har ho montert materiale som ser ut til å vere frå arkiv – eller kanskje private, gamle gulna foto i svart og kvitt – saman med bitar av notemanus og måling og tekstil i ein monter. På to andre veggar er store, røffe tekstilarbeid, medan ein film frå eit tog og musikken hennar summar og syng langs den siste. Kva er historie og minne, om svarte, om kvinner, om teknologi – og kva for lydspor kan vi legge på i dag, er det som om Roberts spør. I slekt med måten Winderen spør på, om havet.

Krøkkete forklaring
Mens Roberts hadde ein kvit kube til disposisjon og Winderen det maritime lagerskuret, var urframføringa av Spunks Dikhroos lagt til Nykirken. Det vil seie: to av musikarane i improvisasjonsensemblet, vokalist Maja Solveig Kjelstrup Ratkje og hornist Hild Sofie Tafjord starta i skuret, før vi blei geleida tilbake til kyrkja, der Sjøforsvarets musikkorps – ståande i ring – var i gang saman med cellist Lene Grenager og trompetist Kristin Andersen.

For min del tok det litt tid å bli fanga av dette verket, av lange tonar lagt lag på lag, splintra og samla igjen, i ein mangslungen vev mellom alle instrumenta og høgttalarar. Men innan det bygde seg opp til eit klimaks så sterkt at vi greip etter øyreproppane, før ein finfin, supersvak slutt med berre klaffelydar, var eg med på notane, eller lydane.

Programteksten til dette verket dessverre eit døme på Borealis’ litt triste evne til å gjere eksperimentell kunst vanskelegare gjennom krøkkete forklaringar. Men vi forstod at verket hadde noko med optikk og lysbrytingar, fargar og ulike bølgjelengder å gjere, og at det var eit spennande, ope utgangspunkt for eit samarbeidsprosjekt mellom militærkorps og ein kvinnekvartett som er drivne i fri improvisasjon.

Det som var langt meir uklart, var kva Dikhroos hadde med kyrkjerommet å gjere. Etter Winderens havkomposisjon i skuret, og i lys av ambisjonane om at musikken skal kommunisere i konteksten, blei det noko pussig å sitje og sjå på engelen som hang rett over hovudet på dirigenten, framom alterpartiet i eit rom med så mykje historie. Hadde elementa noko med kvarandre å gjere? Eller låg Nykirken først og fremst på rett stad med passeleg god akustikk og ei kontemplativ stemning å by på?

Under kveldens siste konsert fekk publikum sitje eller liggje på puter på golvet, mens dei lytta til den norrøne teksten og fann, eller kunne finne, ro. Foto: Xin Li/Borealis (Foto: Xin Li/Borealis)

Ny musikk og kritisk tru
Spørsmålet kom tilbake på kveldens siste konsert – der Bergsveinn Birgisson las og kveda frå Voluspå i lydlandskap skapt av Thor Magnussons drone-funderte live-koding, saman med Sofia Jernberg og Michael Matejkas improvisasjonar på vokal og gitar. Her fekk publikum sitje eller liggje på puter på golvet, mens dei lytta til den norrøne teksten og fann, eller kunne finne, ro. Rommet var kulisse for eit nytt bad i lyd og i ei tyding heidenske ord, som naturleg nok ikkje har noko med kristendomen å gjere. Men her var i det minste kyrkjas eige instrument, orgelet, invitert med. Det fekk setje inn nokre akkordar som for meg kopla rommet inn på ein avgjerande, kraftfull måte – før eg måtte snike meg ut i mørkret for å rekke nattoget.

I etterklangen av kveldens rike program, på veg gjennom våte, brosteinslagte Bergensgater, funderte eg mellom anna på dette: at i ei tid der religion igjen er eit heitt politisk tema, går det svært lenge mellom kvar gong eg møter kunstnarar på samtidsmusikkfeltet som tar tak i tru på kritisk og utforskande vis.

Dersom Borealis verkeleg vil kuratere festivalen i tett samspel med ulike rom og tema som brenn i vår tid, kan det kanskje finnast ei utfordring der. Til og med til å konfrontere andre former for religiøsitet enn den som bur i kyrkjene?