Vondt og lindrande

Koreograf Jo Strømgren og komponist Maja S.K. Ratkje er på kvar si side like kompromisslause og ærlege som kunstnarar. Eg er bitter på at eg ikkje fekk med meg ballettførestillinga Sult på Operaen i fjor, Ratkje og Strømgrens tolking av Hamsuns meisterverk.

No er musikken frå førestillinga tilpassa albumformatet, og er no gitt ut på Rune Grammofon. Det er blitt eit lydleg portrett av Sult, av Kristiania, av einsemd, av angst, av å halde maska. Det stikk djupt.

Einsemda er sterkt tilstades i opninga, “Denne forunderlige by”. Kanskje er det gjennom einsemd at ein best portretterer byen. Det er som om musikken tviheld på ei ro og kjempar mot det usikre som ligg og ulmar under. Lyden av å vere aleine i sitt eige hovud.

Smerta som snik seg inn i “Sjå, Åmioda – og ikke en lyd kom mig fra strupen”. Bogen som skrapar mot metallet – er det ei bandsag? Når Ratkje syng melodien, med ei tekst på gibberish saman med bedehusorgelet, blir det ei surrealistisk bøn om nåde.

Ein del av musikkvitskapen forskar på lydlandskapet i endring og kva lydlandskapet har hatt å seie for musikken til ulike tider, sound studies. Kva hadde det å seie for Mozart at det var hestar i gatene i staden for bilar? Kva har det å seie for musikken til Maja Ratkje at Hamsuns bystøy bestod av “vognrammel” og “smellet fra kuskenes svøper”? Ratkje har teke utgangspunkt i nettopp Hamsuns lydlandskap i 1890.

Ratkje og hennar einmannsorkester med alskens antikvitetar og snurrepiperier var sentral i førestillinga på Operaen i fjor. Ikkje like stort som Serafin og hans makelause meisterverk, men makelaust er det utan tvil. Tre, jarn, mekanikk. Det er lyden av det som kan fiksast med lim eller litt olje. Sirkus og freakshows. Det 1800-talet det framleis ligg restar av heime på garden.

Trøorgelet, som er sjølve moderskipet i einmannsorkesteret, romar ikkje berre assosiasjonar til gamle dager og nostalgiske kjensler. Som ein strykekvartett, har trøorgelet ei evne i seg til å illudere kjensle av tidløyse. Det snikande anslaget, den konstante lyden. Stemningane i dei harmoniske endringane får tid til å trenge djupt inn i deg. Dur, moll og opne kvartklangar får flyte over i kvarandre og du mistar kjensla av start og slutt.

Ratkje lokkar fram ei ustabil ro gjennom orgelet. Kanskje eit uttrykk for hovudpersonens døsige, men frustrerte sinnstilstand. Slik angsten kan sette verda rundt deg i “slow motion”. Det er hypnotiserande.

Plystringa på “En træflis å tygge på” har nesten litt western i seg, nok eit eksempel på kor uredd Ratkje er for slike konkrete assosiasjonar – ho dekkjer ikkje til, men er ærleg. Dei ubestemmelege lydane frå PVC-rør og ulike verkty spelar heile vegen ei rolle som forstyrrande smerte. Kaos. Der trøorgelet romar det abstrakte kjenslelivet, representerer strengeinstrumentet på “Øine som råsilke, armer av rav” noko taktilt og jordnært.

Melodiane, særskilt dei ho syng, kjem i ulike sinnstilstandar gjennom plata. Frå det svake, bedande i “Sjå, Åmioda” – som om melodien trøystar seg sjølv. Eller frustrerte “Sayago”. Til “fake it till you make it”-sjølvtilliten som kjem til uttrykk på “Et hvitt fyrtårn midt i et grumset menneskehav hvor vrak fløt omkring”.

Desse elementa – songen, trøorgelet, lydane – utgjer i heilskap eit ensemble som kan måle eit komplekst lydleg portrett av “Sult”.

Avslutninga “Kristiania” er ei stolt, men såra fanfare. «Kristiania» oppsummerer dei stridande kjenslene Ratkje klarer å uttrykke gjennom denne plata. Sult gav ekstra meining då eg lytta til plata på øyretelefonar, vandrande rundt i Oslogatene. Når du lyttar medan du vandrar, tvingar det hovudet ditt til eit anna fokus. Musikken tvingar deg til refleksjon og perspektiv som du går glipp av elles.

Nokre musikalske verk har ei kraft i seg som lét lyttaren få eit personleg eigarskap til musikken. Etter fleire gjennomlyttingar i ulike situasjonar sit eg att med kjensla av at det gjer vondt, samtidig som det lindrar. Maja Ratkje har med Sult laga musikk som grip så inn i meg at eg mest ikkje kan forstå det. Den einaste grunnen eg kan tenke meg må vere at Ratkje framstår så heilhjarta ærleg i alt ho gjer.