Hardanger Musikkfest: Bobler, tango og samhald midt i landets frukthage

«Min ven Jørn var skeptisk» opna eg fjorårets biletreportasje frå musikkfestivalen i hjartet av Hardanger. Skepsisen hans var som blåst bort då me var på heimveg til Bergen, så han var ikkje sein å be då eg inviterte han med med i år òg.

Berre for å slå det fast: Jørn, med etternamnet Grooss, finst, til tross for at mange trur at eg har skapt han. Han er innkjøpar i eit større norsk firma, og ikkje så veldig bevandra i kunstmusikk. Det betyr ikkje så mykje på Hardanger Musikkfest, for her handlar det om ei heil pakke:

Vakker musikk i stemningsfulle konsertlokale, hyggelege festivalvertar/frendar i eit ope og inkluderande miljø, artistar som klarar å gje det vesle ekstra som løftar ei stor konsertoppleving opp til ei uforgløymeleg – og alt innramma av skyfri himmel i eit nærast påtrengjande nasjonalromantisk landskap ved Hardangerfjorden.

Legg til sidervandringa, der festivalgjestane blir tekne med rundt på fruktgardane i Lofthus og blir servert edle dråpar produsert i ei bygd som har omfamna den veksande norske næringa av alkoholhaldig sider.

Musikk med bobler
Vi kom fram i kveldinga på fredagen, i god tid før byrjinga av konserten med det lokkande namnet «Klassiske perler til magiske epledråpar». Brorparten av festivalgjestane hadde allereie fått med seg to heile dagar med konsertopplevingar, og fylte fort opp den vesle festsalen i ungdomshuset.

Diverre rakk vi ikkje fram til «Dei fire årstidene»-konserten i Ullensvang kyrkje tre timar tidlegare. Det var synd, sidan vi hadde spelt musikken frå den franske filmen «Portrett av en kvinne i flammer» på vegen.

Steinar Jensen lyfta sjampanjesabelen og slo korken av ei flaske med musserande eplesider.

Som mange hugsar, spelar Sommaren frå Vivaldis Dei fire årstider ei viktig rolle her. (Digresjon: Avslutningsscena er noko av det sterkaste eg nokonsinne har sett av skodespelarkunst).

Epledråper-konserten blei heilt passande kickstarta med Lumbyes feststemte Champagnegalopp, der president i Norsk Bartender Forening, Steinar Jensen, lyfta sjampanjesabelen og slo korken av ei flaske med musserande eplesider.

Han var kveldens konferansier, og leia oss høglytt og humoristisk gjennom ein kveld der han miksa cocktailar avstemd til klassiske musikkstykke framførd av Det Norske Kammerorkester – for høvet med kunstnarisk leiar Pekka Kuusisto plassert som tilhøyrar ute blant publikum.

KONTROLL PÅ INGREDIENSANE: Steinar Jensen leia oss høglytt og humoristisk gjennom ein kveld der han miksa cocktailar avstemd til klassiske musikkstykke. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Krevjande musikk
Kveldens største høgdepunkt blei introdusert ved at Alf Magnus Reistad frå festivalstyret utbrakte ei skål for festivalsjef Therese Birkelund Ulvo i høve at det same dag blei annonsert at ho blir tildelt Arne Nordheims komponistpris.

Då applausen hadde lagt seg, gav Frida Fredrikke Waaler Wærvågen oss eit djupt syngjande utdrag frå Nordheims cello-stykke Clamavi, opphavleg urframførd i 1981 av Aage Kvalbein.

Ein kvintett som verka ha telepatisk kontakt mellom kvarandre i dei presise anslaga.

Dette flaut saumlaust over i eit kort utdrag frå Xenakis Aroura – her framførd av ein kvintett som verka ha telepatisk kontakt mellom kvarandre i dei presise anslaga. Jørn var imponert, men ikkje heilt overtygd. «Dette er musikk der du må vera til stades med heile deg» kommenterte han.

«Nettopp. Er det ikkje bra?» spurde eg tilbake, utan å fanga opp det kritiske i stemma hans. Men då ensemblets solistar etterkvart tok instrumenta opp nesten kinn mot kinn med enkelte blant publikum og utfordra kvarandre til nærkamp, var Jørn heilt med. «Dette er rock’n roll!» utbraut han.

FESTSTEMNING: «Dette er rock’n roll!» utbraut Jørn då ensemblets solistar etterkvart tok instrumenta opp nesten kinn mot kinn med enkelte blant publikum. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Fiolinduell
– Det er alltid gøy med duellar når vi spelar czardas, og i dag blei alle solistane med i «battle», seier fiolinist Bjarne Magnus Jensen etter konserten.

– Den flinkaste var best på både felespel, dans og stamina, og drakk alle under bordet. Er ikkje det stas?

– Det krever vel at dåke kjenner kvarandre godt?
– Ja, det blir som eit godt fotballag, der spelarane ser på førehand kva medspelarane vil gjere. Det er litt det same med kammermusikk på høgt nivå. Vi kjenner kvarandre, og vi veit kva vi gjer, seier cellist Audun Sandvik.

– Eg treng å sei noko om «battlinga» i kveld, bryt Steinar Jensen inn – og fortel om hendingar referert til i Erlend O. Nødtvedts roman Mordet på Henrik Ibsen.

– I bryllup før i tida blei det gjerne henta inn fleire fiolinistar for at dei skulle konkurrere om kven som kunne få gjestene i best humør. Den flinkaste var best på både felespel, dans og stamina, og drakk alle under bordet. Er ikkje det stas?

MUSIKK FOR ØYRER OG GANE: Oppsummert var denne konserten som eit destillat av det vi fekk høyre og oppleve dei neste to dagane. Frå venstre: Bjarne Magnus Jensen, Steinar Jensen og Audun Sandvik. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Sju sekstendelars Grieg
Kammerorkesterets fyrrige tolking av Griegs kjende Norsk dans nr. 2 hadde nok passa ypparleg i ei slik setting.

– Den var ganske annleis enn slik ein plar høyre den?
– Ja, det var ein sånn skeiv sju sekstendelars Grieg. Arrangementet heiter OleBullsHit, er laga av MiNEnsemblet frå Narvik, og så har vi fått lov å låne det, forklarar Bjarne Magnus Jensen.

– Eg vil at folk skal vite om det. For meg er Clamavi å rekna som norsk populærmusikk.

– Som ein kontrast hadde dåke med ei svært kjenslevar tolking av Nordheims cellosolo «Clamavi». Eg trur mange i salen blei overraska over kor syngjande og vakker musikken hans kan vere?
– Det er jo ekstremt kraftig musikk, og den stemma er veldig fengande, seier Sandvik.

– Det første eg tenkte på då eg skulle setja saman programmet, var at eg ville ha med det stykket. Eg vil at folk skal vite om det. For meg er Clamavi å rekna som norsk populærmusikk.

Oppsummert var denne konserten som eit destillat av det vi fekk høyre og oppleve dei neste to dagane, der konsertane veksla mellom høgtidsstemde i kyrkja, intime i Skrivargarden og lausslupne på ungdomshuset Krossvoll.

ALLSIDIGE MUSIKARAR: På kveldens repertoar stod stykke frå mellom andre Mozart, Grieg, Ole Bull, Agathe Backer Grøndahl, Arne Nordheim og Iannis Xenakis. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Komponisten som tilhøyrar
Laurdagen starta i det midterste segmentet med den tradisjonelle lieder-konserten i Skrivargarden i Lofthus – bygdas maktsentrum i tidlegare tider. Her fekk vi starta dagen med eit knippe gamle og nye songar, framførd av baryton Halvor Festervoll Melien og pianist Sanae Yoshida.

Ord som Clara sikkert kunne skrive under på då hennar mann forsvann meir og meir inn i eit djupt mørke.

På programmet stod verk av Alma Mahler, Robert Schumann, Clara Schumann og Silvan Loher. Sistnemnde er ein sveitsisk komponist busett i Oslo, og sat blant publikum under framføringa av to songar han har komponert til tekstar av den svenske poeten Edith Södergran.

Desse passa godt inn som ein stemningsfull overgang frå Robert til Clara Schumann – spesielt «Dagen svalnar», med ord som Clara sikkert kunne skrive under på då hennar mann forsvann meir og meir inn i eit djupt mørke:

Dagen svalnar mot kvällen…
Drick värmen ur min hand,
min hand har samma blod som våren.
Tag min hand, tag min vita arm,
tag mina smala axlars längtan…
Det vore underligt att känna,
en enda natt, en natt som denna,
ditt tunga huvud mot mitt bröst.

FØREMIDDAGSLIEDER: Laurdagen starta med eit knippe gamle og nye songar, framførd av baryton Halvor Festervoll Melien og pianist Sanae Yoshida. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

– Forut for si tid
– Södergran har ofte slike merkelige twist i tekstane, gjerne heilt annleis enn det du hadde rekna med, seier Silvan Loher etter konserten.

– Ho var veldig forut for si tid. Diktinga hennar blei ansett som heilt gal. Ho var ei svært sjølvmedviten kvinne, og kunne snakke ope om sin eigen seksualitet på ein måte som ikkje blei akseptert i samtida.

– Det er mykje sånne innestengte savn og kjensler i lied, kommenterar min ven Jørn.
– Det er mykje på innsida, ja, svarar Halvor Festervoll Melien.

– Romantikken er ofte slik at ein idealiserar eitt eller anna som ein lengter etter, og til slutt blir idealet meir interessant enn det objektet som vekka interessa i utgangspunktet.

– Under studietida mi blei eg nekta å skrive lied, men etter studiane skreiv eg mange.

– Korleis er det å skrive songar i ein slik anakronistisk lieder-tradisjon i dag?
– Ja, det er eigentleg veldig umoderne, men eg har alltid hatt eit veldig sterkt forhold til lied. Litteratur og lyrikk har alltid vore ekstremt viktig for meg, fortel Loher.

– Under studietida mi blei eg nekta å skrive lied, men etter studiane skreiv eg mange. Det er ei form som passar meg. Mitt utgangspunkt er alltid teksten. Eg prøver å finne ting som er mellom linjene, slik at min komposisjon blir ei personleg tolking av dikta som eg toneset.

MODERNE LIEDER-KOMPONIST: Halvor Festervoll Melien og Sanae Yoshida framførde to songar Silvan Loher (til høgre) har komponert til tekstar av den svenske poeten Edith Södergran. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Som ein bordtenniskamp
– Det var mykje rom for pianisten i dei to songane me høyrde i dag?
– Eg vil at piano- og sangstemma skal vere likeverdige; at det blir som eit klaverstykke med obligat sangstemme. Pianoet skaper landskapet og stemninga rundt diktet og understrekar ting.

– I ein opera spring det ut frå noko som dirigenten foreslår, medan i liedformatet er det meir som ein bordtenniskamp.

– Det er enklare å få bilete av landskapet i hovudet ut frå slik Loher skildrar det gjennom klang og atmosfære, seier Sanae Yoshida.

Lied-formatet krev ellers tett dialog mellom utøvarane, slik at dei på ein måte går opp i ein heilskap som eitt uttrykk.

– Initiativet går liksom fram og tilbake på kven som spelar ut ein ball. Kven som avgjer kvar ein skal gå vekslar heile tida, seier Melien.

– I ein opera spring det meste av forma og detaljane ut frå noko som dirigenten foreslår, medan i kammermusikken og liedformatet er det meir som ein bordtenniskamp.

NOREGSPREMIERE PÅ NYTT VERK: Øyvind Mæland er gift med Sanae Yoshida, og fortel at han hadde gjort stykket som Hardanger Musikkfest fekk noregspremiera på ekstra komplisert for kona – sidan ho måtte stemme om pianoet undervegs. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Ein mystisk karakter
Duoen Melien/Yoshida gjorde òg ein liederkonsert i Ullensvang kyrkje to dagar før. I tillegg til songar av Schubert og Schumann hadde dei her noregspremierer på to sokalla mikrotonale verk: «Mignon Songs» av Lisa Streich og «Und ich werde weitergehn» av Yoshidas ektemann, komponisten Øyvind Mæland.

Alle songane var knytt til karakteren Harpespelaren frå Goethes roman Wilhelm Meisters læreår, romanen om ein omstreifande musikant med langt skjegg og kjenslevart sinn.

– Harpespelaren er ein litt mystisk karakter som er tyngd av ei sterk skuldkjensle. Vi skjønar at han har gjort ein del ting som ikkje er helt greit, fortel Øyvind Mæland.

Han legg til at han hadde gjort gårsdagens mikrotonale stykke ekstra komplisert for kona – slik at ho måtte stemme pianoet om undervegs.

SKAPER DIALOG: – Eg vil at piano- og sangstemma skal vere likeverdige; at det blir som eit klaverstykke med obligat sangstemme, seier Sanae Yoshida. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Tonane mellom tonane
– Mikrotonalitet handlar om dei tonane som aldri blir høyrd, sidan det er tolvtonesystemet som styrer, forklarar Yoshida.

– Når folk høyrer mikrotonalitet, synes dei at det låter feil – men det stemmer ikkje. Altså, mikrotonalitet eksisterte jo lenge før tolvtonesystemet.

– Vi har jo masse mikrotonalitet i folkemusikken, anten den kjem frå Noreg, Midt-Austen eller Alpane, legg Melien til.

– Er det slik som når Jan Johansson trykker ned ein kvit og ein svart tangent ved sida av kvarandre for å få fram tonen som ligg imellom?
– Ja, det blir ein freistnad på å tilnærme seg mikrotonaliteten, sjølv om han ikkje treffer den tonen som er midt mellom. På Jazz på svenska spelar han òg både dur og moll i same melodien for å vise at den ligg ein stad imellom.

REISEFYLGJE: Jørn, med etternamnet Grooss, finst, til tross for at mange trur at eg har skapt han. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Ein gripande poesitime
Dagen var enno ung, og vi gjorde oss klar til neste konsert. «Stor norsk poesi i komponist Marcus Paus si tonedrakt,» lova programheftet.

Dét var ikkje å ta for sterkt i, sidan det skulle handla om tekstar av André Bjerke og Jens Bjørneboe. Konserten blei halden i Ullensvang kyrkje, der vi fann oss plass oppe på galleriet.

Det blei ein gripande time, der vokalist Julie Kleive og pianist Joachim Kwetzinsky gav både sjel og kropp til dei sterke tekstane.

Dei fortel etterpå at dei har samarbeida i 15 år, og at dei til saman har gjeve ut tre plater med musikk av Marcus Paus: To med songane frå konserten, og ei med komponistens piano- og kammermusikk.

– Eg har kjend Marcus like sidan vi begge var studentar på Musikkhøgskolen i 1998, fortel Kwetzinsky.

– Eg har faktisk kjent han lenger, seier Kleive, og opplyser at hennar foreldre var gode vener av Marcus’ foreldre (Anne-Karine Strøm og Ole Paus).

– Hadde han vore her i Lofthus no, ville han sagt at eg er den einaste han har jobba med som han har sett die.

– Han har vore som ein stor storebror for meg. Hadde han vore her i Lofthus no, ville han sagt at eg er den einaste han har jobba med som han har sett die.

– Han er omtala i Guinness rekordbok som verdas raskaste gitarist?
– Ja, med 467 tonar i sekundet (det har blitt kommentert at det her kan vere snakk om ein kommafeil, journ. komm.). Han er òg veldig god til å snakke, og veldig reflektert – med masse glimt i auget, seier Kwetzinsky.

– Han har den same ordrikdomen som Ole Paus hadde. Det er fantastisk å høyre han prate, og han har den same respekten for orda når han toneset dikt. Som songar merkar eg det veldig godt, for det er enkelt å formidla teksten, seier Kleive.

SONGAR SOM LODDAR DJUPT: Julie Kleive og Joachim Kwetzinsky gav både sjel og kropp til dei sterke tekstane av André Bjerke og Jens Bjørneboe. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Tekstar med motstand
– Eg vil tru at det er enklare å tonesette Bjerke enn Bjørneboe, som vel er mykje friare i forma?
– Ja, det er ei anna utfordring, men sidan Marcus er oppteken av orda og innhaldet, så er det berre å finne den forma som gjer at meininga kan underbyggast og berast fram.

– Då kjende eg – ah! Det er dét! Det er eit snøfjell inni meg som eg ikkje har klatra over!

– Under konserten fortalde du ei historie om korleis ein av tekstane traff deg personleg?
– Fram mot 2018 jobba vi med André Bjerke-repertoaret, og då falt det meg så naturleg å forstå det, fortel ho.

– Då vi gjekk over til å jobbe med Bjørneboe-tekstane året etter, merka eg at eg hadde mykje meir motstand – det var mykje tyngre materie å ta inn og forstå, og eg måtte liksom prosessere det for å kunne formidle det, fortel ho.

Forløysinga kom gjennom eit av versa i diktet «Forføreren»: Aker og furutre / kommer dig lite ved. / Først bakom bjerg med sne / Begynner din vandring!

– Då kjende eg – ah! Det er dét! Det er eit snøfjell inni meg som eg ikkje har klatra over! Det har vore utløysande for veldig mykje, eigentleg. Den setninga fekk meg òg til å lage ei plate med mine eigne songar.

Ho fortel at plata har fått tittel Være været være værende, at den blir meir i retninga visepop, og at ho har fått med seg multiinstrumentalist Håkon Brunborg Kjenstad.

– Plata kjem ut no i oktober. Så takk, Jens Bjørneboe, og takk, Joachim Kwetzinsky og Marcus Paus for at eg klarte og turde å setje ord på desse tinga.

VENER AV KOMPONISTEN: – Eg har kjend Marcus Paus like sidan vi begge var studentar på Musikkhøgskolen i 1998, fortel Kwetzinsky. – Eg har faktisk kjent han lenger, seier Kleive, og opplyser at hennar foreldre var omgangsvener med Marcus’ foreldre. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Live i studio
– Er det litt slik at du slit med å sleppe ting; at det liksom aldri er godt nok? spør Jørn, og fortel om ein bekjent som aldri blir nøgd når han spelar inn ting i studio – men når han så gjer det same på konsert, klaffar alt, sjølv om det kanskje blir meir rufsete.

Kwetzinsky svarar med å fortelje om korleis Bjørneboe-plata blei spela inn. Duoen gjorde ein konsert basert på den i Bærum kulturhus, og gjorde mange opptak av songane under førebuinga.

– Det enda med ei full gjennomkøyring, og det er den som blei brukt på plata. Så den er nesten som ei konsertinnspeling.

Det blei eit langt og interessant intervju, og eg rekk ikkje å referera alt her. Eg legg difor inn opptak av resten av intervjuet under, slik at dei som vil kan få med seg alle refleksjonane dei to hadde – mellom anna om korleis det er å gje ut musikk i dagens landskap med lett og billeg tilgang til det meste.

På gardsveg
Neste post var sidervandring til bygdas største eplegardar. Dagleg leiar for Hardanger Musikkfest, Anna Gursli Langesæter, er òg leiar for Siderklynga Hardanger, og var anførar for ei stor gruppe interesserte som slapp å trassa regnbyger på dei gamle gardsvegane.

Det var strålande sol frå skyfri himmel, og slik sett perfekt vær for å nyta dei gullgule dråpane vi fekk servert undervegs.

VELKOMEN TIL GARDS: Margit Kvalvik og Åslaug Aarhus stod langs stien og delte ut ferske eple frå kvar si korg. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Ei suksesshistorie frå Hardanger
Stemninga blei sett heilt frå byrjinga, der to bunadskledde kvinner stod langs stien og delte ut ferske eple frå kvar si korg.

Med vakker utsikt mot Hardangerfjorden som bakteppe fortalde Langesæter oss så om suksesshistoria med sider frå Hardanger, som no har status som ei verna geografisk nemning. Dette inneber at berre sider produsert i Hardanger, og med eple frå same region, kan kallast «sider frå Hardanger».

Det var sjølvsagt musikalske innspel langs ruta. På Opedalstunet fekk vi ei dundrande oppvising frå trommeguru Lars Kolstad – som demonstrerte kor mykje lyd som finst i gamle epletankar i møte med to trommeklubber.

– Dei seier om epla at ingenting skal gå til spille, men ein kan jo snu på det og sei at alt kan brukast til å spele, seier han, og fortel at han har kalla stykket han framførde for «Nye sider ved gamle tanker».

TOMME TANKAR ROMLAR MEST: Lars Kolstad demonstrerar kor mykje lyd som finst i gamle epletankar i møte med to trommeklubber. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Fredagsdisko i barnehagen
Sjølve sidersmakinga blei akkompagnert av ein kvartett frå Det Norske Kammerorkester, som spela eit stykke av Franz Lachner.

Etterpå fekk vi helsa på årets festivalkunstnar, som var Ragnhild Aarvik. Ho vaks opp i Lofthus, men bur no i Oslo. Utstillinga hennar handlar om kvardagslivet med småborn.

– Det var ein stor overgang for meg då eg fekk småbarn, så eg måtte bruka litt tid på å jobba meg ut av den bobla, fortel ho om utstillinga, som handlar om alt frå fredagsdisko i barnehagen og surrealistiske ketsjup- og blåbærflekkar forstørra opp frå faktiske flekkar, til eit barn som har klart å finne plass til eit altfor stort kosedyr i ryggsekken.

FESTIVALKUNSTNAR: Ragnhild Aarviks utstilling handla om kvardagslivet med småborn. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Tufta på frivillege
Dette biletet kunne òg gjerne stått som ein metafor for heile den vidtfamnande festivalen. Dei musikalske opplevingane her inne er mangfaldige, og laust bunde saman av årets tema, som var «samhald».

FESTIVALKUNST: Ragnhild Aarviks måleri viser eit barn med eit stort kosedyr pressa ned i ryggsekken. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

– Dét er vel eit ord som kunne vore overskrift for festivalen gjennom alle åra den har eksistert? spør vi i det vi set oss ned saman med kuntnarisk leiar Therese Birkelund Ulvo og dagleg leiar Anna Gursli Langesæter.

– Ja, eigentleg er det det, men eg synest òg at vi no er inne i ei tid der det er ekstra viktig å lage rom for å gjere positive ting saman, både musikalsk og menneskeleg, seier Ulvo. Ho har hatt ulike roller i festivalen like sidan 1999, og overtok som kunstnarisk leiar i 2014.

Samhaldet avspeglar seg òg i at festivalen er tufta på frivillege, med ein «frendebase» på 15-20 faste som har vore med gjennom mange år.

– Det er dei som held festivalen samla. Vi kjenner kvarandre godt, og gler oss til kvart år når vi skal arrangere dette her og løyse både store og små utfordringar saman, seier Anna Gursli Langesæter, som kom inn som dagleg leiar i 2022.

– Vi er samla her til ei delt oppleving gjennom disse dagane. Du er i festivalen heile tida.

– Unikt for denne festivalen, er at du på ein måte er midt inni den frå du kjem og like til du reiser igjen. Vi er samla her til ei delt oppleving gjennom disse dagane. Du er i festivalen heile tida, seier Ulvo.

Langesæter legg til at dei er opptekne av å bruke ulike lokasjonar, slik at dei får vist fram alt bygda har å by på. Lokale leverandørar leverer frukt og bakervarer, og festivalen inkluderar gjerne den stolte sidertradisjonen som ein del av festivalprogrammet.

– Dette er viktig for å bygge identitet. Heile festivalen er veldig stadspesifikk, noko som er ein stor og viktig del av festivalens sjel.

SAMHALD: – Vi er inne i ei tid der det er ekstra viktig å gjere positive ting saman, både musikalsk og meir sånn menneskeleg, seier Therese Birkelund Ulvo (til venstre). Her saman med dagleg leiar Anna Gursli Langesæter. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Kort avstand mellom kyrkja og Krossvoll
– Kva betyr festivalen for bygda?
– For meg betyr det at vi tilbyr eit mangfald som ein ikkje har i kvardagen. Det er òg kjempeviktig at barn og unge får oppleva denne musikken, og kome tett på desse kjempedyktige musikarane. Så er det jo store opplevingar, då. Vi har hatt fantastiske konsertar der folk har kome ut igjen med smil om munnen.

– Dåke er heller ikkje redd for å blande det høgkulturelle med det meir folkelege?
– Det prøver vi absolutt på, og då er det veldig deilig å ha den fantastiske kyrkja som eit godt rom for kammermusikken, og så kunne gå til Krossvoll etterpå – som er eit godt rom for folkemusikken, sier Ulvo.

Ho er sjølv komponist, og som nemnd tidlegare blir ho tildelt Arne Nordheims komponistpris for 2024. Denne blir utdelt på Ultimafestivalen 21. september i samband med Oslo Domkors framføring av Ulvos korverk Langsomt ble landet vårt eget.

«Hun utforsker og utvider komponistrollen på en samtidig måte, og hun bidrar aktivt til kunstmusikken med sin poetiske, undersøkende og vakre musikk» står det mellom anna i juryens grunngjeving.

– Stas å få Nordheim-prisen
– Arne Nordheim var jo den største komponisten vår, så det er stor stas. Eg er svært takknemleg. Det er jo litt artig, fordi alt heng saman med alt – det gjer ofte det, seier ho, og fortel at første gongen ho traff Arne Nordheim var nettopp på Hardanger Musikkfest.

– Dei fleste konsertane våre skal innehalde verk av ein norsk komponist, verk av ein nolevande norsk komponist, og verk av ein kvinneleg komponist. Nokre gongar er desse tre tinga éin person.

– Då hadde eg ei lang samtale med han om livet vidare. Eg var heilt nybyrjar som komponist, og grubla veldig på korleis eg skulle gjera dette. Han sa då at dersom det fanst noko anna eg kunne finna på, så ville kanskje det vere smartare. Det er eg heilt einig i, men no var det no sånn det blei, då.

– Ja, for du er komponist på fulltid?
– Det er absolutt det som er min jobb, ja, men det er ikkje noko ein gjer fordi det er smart. Det er noko ein gjer fordi ein ikkje klarar å la vere. Dersom det ikkje er slik, bør ein heller gjere noko anna.

– Du er vel glad for at du fekk presentert eit Nordheim-stykke på årets festival då?
– Ja, men det var jo litt tilfeldig, då. Eller tilfeldig og tilfeldig; det ligg alltid ein veldig nøye strategi bak programmeringa, seier ho.

– Eg er oppteken av at dei fleste konsertane våre skal innehalde verk av ein norsk komponist, verk av ein nolevande norsk komponist, og verk av ein kvinneleg komponist. Nokre gongar er desse tre tinga éin person, men det kan òg vere tre ulike komponistar.

FESTIVALSJEF: Therese Birkelund Ulvo heldt stram og god regi på det som blei ein godt gjennomførd musikkfest. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Fann inspirasjon i Lofthus
Denne programformuleringa fekk vi tydeleg demonstrert på neste post, som var festivalens festkonsert i Ullensvang kyrkje, med verk av mellom andre Grieg, Svendsen, Marcus Paus og Caroline Shaw.

Nok ein gong var det Det Norske Kammerorkester som var husorkester, leia av Pekka Kuusisto. Saman med det unge fiolintalentet Ariane Jebsen Alvestad stod han for ei svært visuell konsertopning, der dei marsjerte inn mellom kyrkjebenkane framom resten av orkesteret, medan dei framførde reinlenderen Stumpen av Sven Nyhus.

Framme på scena stemte orkesteret så i med ei feiande flott tolking av Preludium frå Griegs neoklassiske «Holberg-suite» – eit verk komponisten fann inspirasjon til og komponerte store delar av nettopp her i Lofthus.

Stafettpinnen gjekk så vidare til fjorårets mottakar av Stjerneskot-prisen, tenortalentet Olve Haugen, som med innleving og lett vibrato song Saint-Saëns’ vakre «Panis Angelicus» («englebrød»), før Audun Sandvik tok ordet og spurde om ein kan danse tango i kyrkja.

TANGO I KYRKJA: Annabel Guaita og Mikaela Balasa dansa flørtande og lidenskapeleg mellom kyrkjebenkane. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Tango mellom kyrkjebenkane
Svaret kom i form av Mariano Mores’ fyrrige «Tanguera», med Annabel Guaita og Mikaela Balasa som dansa flørtande og lidenskapeleg mellom kyrkjebenkane. Slik kan ein trygt sei at dette var ein konsert som veksla saumlaust mellom det sakrale og det verdslege.

To stykker til fortenar å nemnast: Først «Den hemmelige sommer» av Marcus Paus, om ei årstid som «er plutselig som vinden, uberegnelig som livet; / den kan komme i november, spille opp i februar!».

Innkapsla i eit melankolsk og «mahlerisk» lydlandskap var dette nok eit Bjerke-dikt nydeleg framførd av Julie Kleive, men no med fullt orkester i ryggen. Teksten handlar om slike augneblink som «er plutselig som vinden, uberegnelig som livet».

Hakk i hæl kom Caroline Shaws vesle konfekt av eit konsertstykke, nemleg «The Beech Tree» frå Plan & Elevation. Dette er musikk som på ein måte er stilleståande og i rørsle på same tid, med klår inspirasjon frå minimalisme.

Årets stjerneskot
Konserten blei avslutta med tildelinga av årets Stjerneskot-pris. Denne gjekk til Ariane Jebsen Alvestad, som er fiolin-stipendiat i Det Norske Kammerorkester. Ho stod på scena saman med dei då namnet hennar blei lest opp.

Therese Birkelund Ulvo og cellisten Amalie Stalheim har utgjort årets jury, og skriv mellom anna at Alvestad er «en allsidig musiker med stor bredde», som framfører musikken «med en personlig dybde i uttrykket og varm klang i instrumentet».

– Eg er litt i sjokk, så eg veit ikkje heilt kva eg skal sei, men det var veldig stas og eg er veldig takknemleg, seier ho til Ballade like etter konserten, og fortel at draumen hennar er å utvikle talentet sitt vidare – slik ho allereie er i gang med saman med Det Norske Kammerorkester.

ÅRETS STJERNESKOT: Ariane Jebsen Alvestad er fiolin-stipendiat i Det Norske Kammerorkester, og stod på scena saman med dei då namnet hennar blei lest opp. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Ei musikalsk reise
Kvelden blei så avrunda tilbake på Krossvoll, der ein kvintett frå Det norske kammerorkester spela opp til tangodans.

Etter ei opning med Piazzollas kjende «Soledad» prøvde dei å trekkja tangoens røter tilbake til britisk country dance ved å spela John Playfords «Come you not from Newcastle?». Ikkje heilt vellukka på den lattermilde publikumsresponsen å døma. Det låt meir «støvel dance» enn stilfull tango, for å sei det slik.

– Vegen gjekk så vidare til Tyskland og Frankrike, der stilarten fekk namnet kontradans, fortalde fiolinist og kveldens orkesterleiar, Atle Sponberg, som med stor humor knytte musikkstykka saman med små anekdotar.

– Så okkuperte Frankrike Haiti, og dei franske slavane rømte til Cuba – og der utvikla kontradansen seg til danzon, før den vandra vidare ned til Argentina. Dette er heilt sant, for det har eg lest, sa han, før orkesteret heldt fram med ein av dei tidlegaste tango-melodiane: Ángel Villoldos «El Choclo» («maiskolben») frå 1903. Dermed var vi fanga i tangoens vold resten av kvelden.

TANGO PÅ KROSSVOLL: Annabel Guaita (til høgre) og Mikaela Balasa opna med å gå rundt salen medan dei kasta skjelmske blikk på kvarandre. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Tango i grilldress
Som introduksjon til Unto Mononens tango Satumaa («sagalandet») frå 1955 blei vi fortald at finnane dansar tango i grilldress. Noko som fekk kunstnarisk leiar Pekka Kuusisto til å be orkesteret om å ta ein pause slik at han kunne «repair the damage».

I staden gjorde Milla Viljamaa sin eigen «Tango for Teatime»; ein kjenslevar og blå tango framførd solo på durspel.

Mot slutten fekk vi ekte tangodans ute på golvet framom musikarane, nok ein gong ved Annabel Guaita og Mikaela Balasa. Dei opna med å gå rundt salen medan dei kasta skjelmske blikk på kvarandre, men blei etter kvart involvert i ein heftig pardans som veksla mellom avstand og nærleik.

Musikken dei dansa til var «Retrolonga», komponert av Sverre Indris Joner – som òg stod bak dei fleste av arrangementa på kveldens konsert.

Konserten blei avslutta der den byrja, med tre melodiar frå den største tangokomponisten av dei alle, Astor Piazzolla: «Escualo» («hai», som handlar om ein fiskars kamp mot den store rovfisken), «La Partida» («avreise») og «Oblivion» («gløymsel»). Musikk å ta med seg inn i natta som minnerike melodiar frå ein festival som no nærma seg slutten.

KRYSSAR FIOLINBOGE: Det såg nesten ut som det skulle enda i handgemeng då Bjarne Magnus Jensen (til venstre) og Atle Sponberg utfordra kvarandre til fiolinduell. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

«You can’t blow out a fire»
Festivalens siste dag var like solrik som dei to føregåande. Vi såg føre oss ein leikande start med trommesirkel i Krossvoll, men påmeldinga her var så stor at det ikkje var ledige plassar å oppdriva for to gjester frå Bergen.

Dermed fekk vi brått tid til å nyta solskinet nede på kaien fram mot det som blei dagens første konsert: Den årlege «Griegvitjing» i Ullensvang kyrkje, der vi i år blei lova «eit heilnorsk kammermusikkprogram presentert av Olve Haugen, Halvor Festervoll Melien og Sanae Yoshida».

Sistnemnde opna programmet med Synne Skouens «Hils Domitila!» frå 1980, komponert for å hylla den modige feministen og fagforeiningsleiaren Domitila Chúngara – som med fare for sitt eige liv stod fram og ba FN fordøme det blodige kuppet i Bolivia sommaren 1980.

Stykket opnar slik lett meditativt, litt som Keith Jarretts «Köln Concert», men avbrote av eit tungt og dramatisk melodiriff. Eit gripande flott klaverstykke, med tonar og tankar som set seg fast mellom øyrene lenge etter at stykket er ferdig.

Innimellom spelar Yoshida med venstrehanda på tangentane og høgrehanda på pianostrengane, før ho mot slutten bøyer seg over strengane og bles ein enkelt fløytetone inn mot resonanskammeret. Derifrå kan den gå kor som helst – eller for å sei det med Peter Gabriel: «You can blow out a candle / But you can’t blow out a fire».

«VED RONDANE»: Olve Haugen syng med god variasjon i foredraget og sterk kjensle for den nostalgiske og naturlyriske teksten. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Då Grieg fekk skrivesperre
Resten av konserten er via songar av Edvard Grieg og Kjell Habbestad, vekselvis sunge av tenor Haugen og baryton Melien.

«Hun var en gæst kun, og nu er hun borte».

Griegs Seks songar til dikt av Henrik Ibsen blei til etter at foreldra hans døydde, og ber tydeleg preg av ein komponist i sorg. «En stjerne, ja et stjerneskud, / der slukned i det fjerne» går teksten i «Stambogsrim», mens «Borte» sluttar med at «Det var en fest kun før natten den sorte; / hun var en gæst kun, og nu er hun borte».

Melien gjev oss desse songane med andektig innleving, og fortset med Habbestads songar sett til nokre av dei same tekstane. Haugen tek så over med å synge halvparten av songane frå Griegs 12 melodier til dikt av Aasmund Olavsson Vinje.

Dei fleste av desse blei skrivne i Bergen i mai 1880, etter to år utan å ha komponert eit einaste verk. At inspirasjonen var tilbake merkast ved at samlinga inneheld to av hans mest populære verk: Våren og Ved Rondane.

Haugen syng sistnemnde med god variasjon i foredraget og sterk kjensle for den nostalgiske og naturlyriske teksten; ja, det er nesten så eg får lyst til å syngje med.

CELLOSONG MELLOM TURBINANE: Frida Fredrikke Waaler Wærvågen varmar opp til avslutningskonserten. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Briljante solistar
Då gjenstår berre avslutningskonserten, som også i år blei halden i Kraftkatedralen i Tyssedal. Denne kraftstasjonen stod tidlegare for rundt ti prosent av den samla kraftutvinninga i Noreg. Akustikken og den lange etterklangen inne i denne bygningen er heilt særeigen, og fungerar nærast som eit instrument i seg sjølv.

Dette blei svært tydeleg under konserten, spesielt på orkesterverka – der alle var av den meir langsame og meditative typen: To verk av Arvo Pärt, eit gjenhøyr med Caroline Shaws «Beech Tree», Sibelius’ Impromptu, og Fantasy on a Theme by Thomas Tallis av Ralph Vaughan-Williams.

Mellom dei større stykka blei det så fletta inn tre solostykke av Bach: «Sarabande» frå Cello-suite nr. 1, «Preludium» frå Cello-suite nr. 3 og «Adagio» frå Fiolinsonate nr. 3; syngjande tonar briljant framførde av i same følgd Jun Sasaki (cello), Aine Suzuki (bratsj) og Johanne Haugland (fiolin).

LANG ETTERKLANG: – Vi sette saman konsertprogrammet vel vitande om at det er veldig rik akustikk her, seier Pekka Kuusisto (heilt til venstre i biletet). (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Ekko i turbinhallen
Kammerorkesteret opnar med Pärts «Fratres» («brør»), med Kuusisto som solist på fiolin. Dette er stilleståande og majestetisk ævemusikk som kan strekkjast og strekkjast så langt ein vil. Her klokkar den inn på rundt ti minutt. «Beech Tree» kjem etterpå, og let både større og djupare her inne, men framføringa er elles like vakkert gripande som i kyrkja dagen før.

Avslutninga er i tråd med opninga, med Pärts meditative «Cantus in Memoriam Benjamin Britten». Høgt over orkesteret står perkusjonist Eirik Tonnem inne i eit metallbur festa med taljer. Hans eine oppgåve er å slå regelbunde på ei røyrklokke medan orkesteret stig og fell i ein musikk som breier seg som ei bølgje i rommet.

Så tonar orkesteret ut. Etterklangen etter røyrklokka blir hengande og dirra i fleire sekund før lyden døyr ut og det blir stille. Publikum svarar med gledesrop, og ein fleire minutt lang applaus som sikkert enno gjev ekko inne i turbinhallen.

OPPSUMMERAR MUSIKKFESTEN: – Eg vil sei at det har vore ei fantastisk oppleving, og eg håpar at vi får kome tilbake, seier Pekka Kuusisto. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Lyder namnet med rette
– Vi sette saman konsertprogrammet vel vitande om at det er veldig rik akustikk her med lang etterklang, seier Pekka Kuusisto medan han pakkar ned fiolinen etterpå.

– På dei andre festivalkonsertane har vi mellom anna spela Bartóks Divertimento og Dei fire årstider av Vivaldi. Dei verka ville ikkje ha fungert her, sidan detaljane ville vore for små og for raske.

– Det blei mest sakte og meditativ musikk?
– I utgangspunktet ja, men då vi framførde Fantasy on a Theme by Thomas Tallis av Ralph Vaughan-Williams gjorde vi stykket litt meir largamente, og vi lytta òg litt til rommet, seier han.

– Nokre stader skal det vere ein veldig høg lyd, og så vil komponisten ha ein veldig mjuk lyd umiddelbart etterpå. I dag venta vi på at etterklangen frå den høge lyden la seg før vi spela den neste. Det blei vakkert. Kraftkatedralen ber namnet med rette.

PERKUSJONIST I TAKET: Eirik Tonnems eine oppgåve er å slå regelbunde på ei røyrklokke medan orkesteret stig og fell i ein musikk som breier seg som ei bølgje i rommet. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

– Humor høyrer òg heime i musikk
– Og så heiste dåke perkusjonisten opp i eit metallbur. Kva var ideen med det?
– Ideen kom faktisk frå han sjølv, eller kanskje det var frå festivalleinga. Lyden frå røyrklokka han spela på vinn på å kome frå ein litt annan stad enn orkesteret.

– Korleis har det vore å vere festivalens husorkester?
– Vel, eg var direktør for ein festival i Finland i 20 år, og er vant til å spele konsertar kvar dag. Så dette var eigentleg ganske normalt.

– Men det er vel utfordrande å gjere så mykje forskjellig musikk?
– Ja, det har sine utfordringar, men samstundes lærer vi mykje om kvarandre. Vi hadde sesongopningskonserten vår i Oslo tysdag kveld, og berre ein liten del av festivalprogrammet var med der. Vi førebudde all denne musikken samstundes, så det har vore utfordrande.Vi må ha spela meir enn 20 ulike musikalske verk her.

– Og det på fleire konsertstader med svært ulike lydtilhøve?
– Alt ligg i utdanninga. Du veit, det er dette vi gjer. Vi er glade for å spele musikk i alle slags situasjonar, og alle lokala her har vore bra for musikk. Ingen av dei var dårlege.

– På Krossvoll fekk vi òg sjå ei anna side av orkesteret, sidan dåke brukte mykje humor?
– Ja, humor høyrer òg heime i musikk. I godt selskap har du det gøy. Hvis du ikkje har det gøy, er det heller ingen grunn til å gjere det.

FESTIVALSLUTT: Jørn Grooss sorterar inntrykka etter konserten i Kraftkatedralen. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Fleire bilete frå Hardanger Musikkfest

FIOLINDUELL: Bjarne Magnus Jensen og Atle Sponberg spelar opp til duell. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Trolldeigkunst av Ragnhild Aarvik. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

SIDER FRÅ HARDANGER: Jørn Grooss handlar edle dråpar frå Lofthus. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Ullensvang kyrkje (Foto: Magne Fonn Hafskor)

PAUSE: Jørn Grooss sjekkar festivalprogrammet. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

SPEIDAR ETTER SMULER: Ein av kafégjestane klorar seg fast på gjerdet. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Ullensvang kyrkje «by night» (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Olve Haugen (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Amalie Kinsarvik Tvilde (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Pekka Kuusisto saman med nokre av musikarane i Det Norske Kammerorkester. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Halvor Festervoll Melien (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Anna Gursli Langesæter var anførar for sidervandringa. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Mange interesserte møtte opp til sidervandringa. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Sidersmaking på Opedalstunet. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Lokale dråpar. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Margit Kvalvik, Knut Opedal og Åslaug Aarhus. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Sidersmakinga blei akkompagnert av ein kvartett frå Det Norske Kammerorkester. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Klar til innhausting. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Fjordutsikt. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Ullensvang kyrkje (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Utsikt frå kyrkjegarden. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Kraftkatedralen i Tyssedal sett utanfrå. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Jørn Grooss i Tyssedal. (Foto: Magne Fonn Hafskor)