Haustetid for Hardanger Musikkfest

Min ven Jørn var skeptisk. Ein festival for kunstmusikk i ein trong Hardanger-kommune? Men eg hadde snakka (og skrive) så bra om fjorårets festival, så han var litt nyfiken. Det enda med at han blei med, og fekk oppleve Hardanger Musikkfest i full breidde.

Temaet for årets utgåve av Hardanger Musikkfest var «grøde». Det var svært passande – dette var verkeleg innhausting og foredling av erfaringar frå dei 27 føregåande festivalane.

– Sprudlande musikarar i spanande lokale, spiseklar frukt og doggfrisk eplesider gjorde årets festivaltema «grøde» til ei stor nyting, oppsummerte Jørn på vegen heim igjen til Bergen, og la til at han allereie gler seg til neste års festival – då under temaet «samhald».

ÅRETS GRØDE: «Sider frå Hardanger» er laga på eplejuice, og er det første norske alkoholproduktet som har oppnådd beskytta geografisk nemning. (Foto: Knut Utler)

MORGONSTEMMING
Vi ankom Lofthus fredag kveld. Etter å ha innkvartert oss på Lofthus Camping, spaserte vi ned til ungdomshuset Krossvoll – der programmet lova «festivalkviss med musikalske overraskingar».

Denne opna med eit trioarrangement av Dvořáks melankolske og lengtande andresats frå Klaverkvintett nr. 1 (op. 5) – vakkert framført av Hanna Kallestad (fiolin) og cellistane Birgitta Elisa Oftestad og Andreas Brantelid. Dermed var stemninga satt.

Sjølve kvissen var noko intern, med mange spørsmål om festivalen der det var lite slingringsmonn på svara. Bordet vårt (med lagnamnet Hafskoret) kom likevel i mål på ein heiderleg sjetteplass – mest takka vere full score på alle dei musikkrelaterte spørsmåla.

Dei berre reiste seg opp frå eit av borda i salen, og framførde songane nærast som fortsetjinga av ein dialog dei tre imellom.

Vokaltrioen Små Grå (Nina Mortvedt, Benedikte Kruse og Mai Elise Solberg) underheldt innimellom spørsmåla med leikne versjonar av kjende poplåtar.

Dei berre reiste seg opp frå eit av borda i salen, og framførte songane nærast som fortsetjinga av ein dialog dei tre imellom. Praktfullt og svært uttrykksfullt.

Unni Løvlid gjorde noko liknande då ho reiste seg for å lokka kyrne inn frå beite. For ein stemmeprakt, og ikkje minst volum. Ho treng ingen mikrofon for å få fram bodskapen.

Anne Hytta sat ved same bordet, og hjalp kvissleiar Anna Gursli Langesæter med det musikalske til spørsmålet om kva Grieg-verk som opnar likt som stemminga på hardingfelas understrengar (svar: Morgonstemning, som frå no av bør heite Morgonstemming).

SKRIVARGARDEN: Den ærverdige Skrivargarden er frå 1764, og blei i 1999 flytta frå tomta på Helleland gård like overfor Ullensvang Fruktlager til der den no står. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

MORGONKONSERT I SKRIVARGARDEN
Vi var tidleg oppe neste dag. Jørn gjorde seg klar til fjelltur opp til Dagsturhytta, medan eg gjekk ned til Skrivargarden for å få med meg morgonkonserten med Mari Eriksmoen (sopran) og Christopher Park (flygel).

EIGARANE: Wenche og Hans-Thorvald Hag kjøpte eigedomen som feriebustad i 2003. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

Den ærverdige Skrivargarden er frå 1764, og blei i 1999 flytta frå tomta på Helleland gård like overfor Ullensvang Fruktlager til der den no står. Ekteparet Wenche og Hans-Thorvald Hag kjøpte eigedomen som feriebustad i 2003, og har sidan gjennomført ei omfattande restaurering for eiga rekning – samt at dei har fått kjøpt inn eit hammerklaver produsert av Chickering & Sons i 1928.

Tradisjonen med konsertar her under Hardanger Musikkfest blei innleia av Liv Glaser og Liv Dommersnes i 2004, då dei presenterte «Musikk og litteratur fra Europas salonger».

På programmet den gongen stod klavermusikk av Schubert og Schumann, men Glaser spela nok noko av Grieg òg – sidan han (ifølgje heftet «Grieg i Hardanger» [1993] av Reidar Storaas) har spela kort med den dåverande eigaren av dette huset.

SOPRAN MED SKODESPELARTALENT: På «Ich hab’ in Penna einen Liebsten wohnen» av Hugo Wolf tel Mari Eriksmoen på fingrane medan ho syng om å ha ein elskar i kvar havn. (Foto: Knut Utler)

«STARSTRUCK» SOPRAN
– Eg blir sånn ekte «starstruck» av å vite at Grieg har gått rundt her, opnar Eriksmoen, og nynnar dei første tonane av A-mollkonserten.

– Eg blir sånn ekte «starstruck» av å vite at Grieg har gått rundt her.

– Agathe Backer Grøndahl var ein god ven av Grieg, og urframførte faktisk A-mollkonserten hans, fortel ho, og gjev oss to av hennar naturlyriske romanser.

Etterpå får vi ei rad med kjende songar av Grieg, Strauss og Wolf, samt «Destroying Beauty» (2008) frå samtidskomponisten Tansy Davies – innpakka i morosame og poengterte miniforedrag om det vi høyrer.

– Ho gjer det ikkje så lett for oss songarar, seier Eriksmoen om Tansy Davies-songen – sjølv om den for mine øyre høyrest like lett, vakker og uanstrengd ut som dei andre songane.

– Av og til når ein syng nyskriven musikk, hender det at vi songarar kjem ut av det, og det er vanskeleg å henta seg inn igjen. Då tyr vi til improvisasjon, medgjev ho.

Hennar skodespelartalent kjem òg godt fram, ikkje minst i «Ich hab’ in Penna einen Liebsten wohnen» av Hugo Wolf – der ho tel opp på fingrane medan ho syng om å ha ein elskar i kvar havn.

Etter to kjende Grieg-songar avsluttar ho med Richard Strauss’ heilt nydelege kjærleikssong «Morgen!» (frå 4 Lieder, op. 27).

TETT PÅ MUSIKKEN: – I eit sånt format får du verkeleg høve til å nå inn til kvar enkelt – slik at alle blir ein del av den same kunstopplevinga, seier Mari Eriksmoen. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

DET BESTE KOMPLIMENTET

Mari Eriksmoen er ein norsk lyrisk sopran med stor internasjonal verksemd – og blei i fjor omtala av BBC-magasinet Classical Music som ein av Noregs seks beste sopranar gjennom tidene (ved sida av Eva Nansen, Kirsten Flagstad, Ingrid Bjoner, Solveig Kringlebotn og Lise Davidsen).

«Eriksmoen has been compared to the late Lucia Popp for the quality and intelligence of her singing».

«Eriksmoen has been compared to the late Lucia Popp for the quality and intelligence of her singing» skriv dei der – eg kan berre legge til at ho syng klokkeklart med stor innleving og eit imponerande stemmevolum.

Opphavleg kjem ho frå Ski, men bur no i Bergen – der hennar mann Eivind Gullberg Jensen er operasjef for Bergen Nasjonale Opera.

– Eg bur like ved Troldhaugen, som er ein fantastisk stad å ha konsert, fortel ho til Ballade etter at den siste morgon-lieden har døydd ut.

Lieder er kanskje den mest intime av alle musikkformer, og kan innimellom kjennast tett på det draumande – slik som i den avsluttande Strauss-songen, som på ein måte opnar opp til den indre verda. Rundt meg ser eg fleire som lukkar augene under denne framføringa.

– Dét er jo det beste komplimentet, seier Eriksmoen når eg fortel henne dette.

– Det er jo dét du vil. Eg vil jo berre kommunisere, og i eit sånt format får du verkeleg høve til å nå inn til kvar enkelt – slik at alle blir del av den same kunstopplevinga.

NY MUSIKK: YrrY består av Mari Garcés (sopran) og perkusjonistane Owen Weaver og Håkon Skjæret, og har teke namn frå eit kjend værfenomen i heimbyen Bergen. Til høgre: Carmen Bóveda (cello). (Foto: Magne Fonn Hafskor)

DEI IGNORERTE LYDANE
Med det siste i bakhovudet går eg vidare til neste konsert. Eg vel å avstå frå båttur over Sørfjorden til Agatunet, der det skal vere kammerkonsert med Hanna Kallestad og Birgitta Oftestad.

PRESENTERTE VERKA: Med fyldige og forklarande introduksjonar av Mia Julie Wiland frå Borealis fell det meste på plass. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

I staden kryssar eg hovudvegen over til Krossvoll, der mentorprogrammet Borealis Ung Komponist skal presentere fire nye verk frå komponistane Luke Drozd, Susanne Xin, Eline Rafteseth og Guoste Tamulynaite – alle urframført under årets Borealis-festival i Bergen.

Verka blir framført av cellist Carmen Bóveda saman med trioen YrrY. Dette ensemblet består av Mari Garcés (sopran) og perkusjonistane Owen Weaver og Håkon Skjæret, og har teke namn frå eit kjend værfenomen i heimbyen.

Alle verka opererar i eit landskap heilt i utkanten av det dei fleste vil omtala som musikk, men med fyldige og forklarande introduksjonar av Mia Julie Wiland frå Borealis fell det meste på plass.

Prøvande bogeanslag, lausrevne ord og summing frå dataskjermen får plutselege avbrot frå eit tordenver frå slagverket.

Dei opnar med An Interpretation of an Overhearing of a Collection of Coincidences av Luke Drozd. Han er britisk, men bur no i Bergen – og har lete seg inspirera av kvardagens lydar og mumlinga frå den aldri kvilande indre stemma. Det er eit underleg stykke, der prøvande bogeanslag, lausrevne ord og summing frå dataskjermen får plutselege avbrot frå eit regelrett tordenver frå slagverket.

– Luke Drozd gjev stor merksamd til dei ignorerte lydane; dei som vi er opptrent til ikkje å høyra, forklarar Wiland.

DRAMATISK VERK: – Eg har tonesett pappas historie som båtflyktning, fortel Susanne Xin. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

PAPPAS HISTORIE
Verket som gjer sterkast inntrykk (og får lengst applaus) er norsk-vietnamesiske Susanne Xins djupt personlege Nattasanger for flyktninger – hennar hyllest til faren, som kom til Noreg som vietnamesisk båtflyktning.

Dette er eit verk der det er heilt på sin plass å lukka augene, og slik flytta seg til ei verd med knirking i skroget, isande vindkast, kraftige bølgeskvulp, halvgløymde minne av trøystande folkesongar og skrikande trugsmål frå kinesiske piratar.

– Det har handla mykje om det sanselege og taktile. Så det har gjeve meg ei heilt anna forståing av pappas minner.

– Verkets utgangspunkt er at eg har tonesett pappas historie som båtflyktning. Han var offiser under Vietnamkrigen, og sat fleire år i konsentrasjonsleir i Nord-Vietnam, fortel Xin til Ballade etter konserten.

Etter at han blei sett fri, kjøpte han seg plass på ein stor båt med plass til 400 flyktningar. Etter fleire dramatiske hendingar blei dei til slutt berga av ein norsk båt.

– Har din far sett stykket?
– Nei, men eg har laga eit solostykke for meg og flygelet – og flygelet er då båten. Dette skal framførast i Bergen i november saman med eit feltopptak der eg og pappa samtalar.

– Kva synest han om verket?
– Det er nok litt vanskeleg for han å forstå, for det er jo eksperimentelt, men det har vore veldig vakkert at vi kan snakke saman om krigen, seier ho.

– Eg har jobba kunstnerisk, så spørsmåla eg har stilt han har vore heilt andre enn kva eg vanlegvis ville gjort – det har handla mykje om det sanselege og taktile. Så det har gjeve meg ei heilt anna forståing av pappas minner.

KUNSTNERISK LEIAR: Etter nokre år i tospann med først Tora Augestad, deretter Gunilla Süssmann, stod Therese Birkelund Ulvo i år for første gong aleine som kunstnerisk leiar. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

EI JERNHAND MED SILKEHANSKE
Eg tek farvel med den unge Oslo-komponisten, og går vidare for å treffe festivalsjef Therese Birkelund Ulvo.

Ho byrja som frivillig medhjelpar i 1999, og har vore med i leiinga for festivalen sidan 2013 (saman med Wolfgang Plagge og Anders Kjellberg Nilsson). Etter nokre år i tospann med først Tora Augestad, deretter Gunilla Süssmann, stod ho i år for første gong aleine som kunstnerisk leiar.

På festivalkvissen kvelden i førevegen omtala ei av Thereses venninner henne som «ei jernhand med silkehanske».

Årets festival er nok det aller beste provet på at ho både tek oppgåva på største alvor, og maktar å gjennomføre den på eit vis som ikkje liknar noko anna eg har opplevd på norske festivalar. Særmerket i år var kanskje alle dei musikalske møta mellom artistar som ikkje har spela saman før, men òg korleis det heile flyt nærast saumlaust saman.

Eg opnar samtala med å fortelje henne om ei av veninnene hennar, som på festivalkvissen kvelden i førevegen omtala henne som «ei jernhand med silkehanske». Ho ler avvæpnande, og innrømmer at ho kjenner seg «litt truffet».

SOL OG BLÅ HIMMEL: Vergudane viste seg frå si beste side under Hardanger Musikkfest, som i år blei gjennomført frå 31. august til 3. september. (Foto: Knut Utler)

– Eg har ikkje høyrt akkurat det før, men eg skjønar kva ho meinar. Eg tippar det betyr at eg blir oppfatta som ein som har eit ganske mildt vesen, men samstundes har veldig sterke meiningar om korleis eg vil ha det – kanskje til og med litt valdsame visjonar. Eg er jo eit kunstnarsinn, så for meg å lage konsertar er som å lage verk. Det er veldig viktig for meg at alle detaljane stemmer.

– Vi får ikkje høyre noko av din eigen musikk i festivalen?
– Nei, eg programmerar ikkje min eigen musikk. Det blir for mange hattar, så dét får dei andre festivalane ta seg av.

– Det som er viktig for meg, er at Hardanger skal kjenne det som sin festival. Min kjærleik til Hardanger er heilt enorm; det er nesten som eit slektsband. Det er difor det er så vanskeleg å slutte. Ein kan ikkje slå opp med familien.

– Jernhanda di kjem vel inn når du set saman programmet?
– Eg tek veldig styring på det, ja. Detaljane er veldig viktig for meg, så eg inviterar ikkje artistar og seier at dei kan kome og spele det dei vil. Eg har veldig tydelege tingingar.

LIDENSKAPSPROSJEKT: – Hardanger Musikkfest er ein bigeskjeft, men det er òg eit enormt lidenskapsprosjekt – så eg legg både hud og hår i det. Eg jobbar med det kvar dag, heile året, seier Therese Birkelund Ulvo. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

– Kvar festival har vore presentert med eit eige tema. Er det din visjon som her kjem til uttrykk?
– Det stemmer. Nokon gonger kan det med tema kjennast litt påklistra, men eg synes det er veldig gøy å jobbe med det. Det opnar liksom nokre koblingar og assosiasjonsrekker som eg finn energi i.

Årets tema var «grøde» – i programheftet poetisk skildra som «naturens gjengjeldelse etter en lang sesong med dyrking og tålmodig pleie av jord og trær» og om korleis ordet handlar om å «sanka det du har jobba for heile året».

– Det er ikkje berre pynt. Vi har masse grøde i årets festival, seier ho, og peikar både på konserten eg nettopp kjem frå, med nye verk frå unge komponistar – og den neste på programmet, som handlar om dei gamle folketonane som blei til ein rikhaldig grøde gjennom Grieg sine komponisthender.

– Det kan vere utruleg introvert og sjølvoppteke å bli sitjande med sin eigen musikk. Eg opplever det då som ganske sunt å ha ein annan arena der du tek bort deg sjølv.

– Kor stor del av året brukar du på å planlegge festivalen?
– Ja, du kan jo spørje min mann, seier ho og ler.

– Det er jo ein bigeskjeft, men det er òg eit enormt lidenskapsprosjekt – så eg legg både hud og hår i det. Eg jobbar med det kvar dag, heile året, medgjev ho.

– Men det er òg svært nyttig for meg som komponist. Altså, det kan vere utruleg introvert og sjølvoppteke å bli sitjande med sin eigen musikk dag ut og dag inn. Eg opplever det då som ganske sunt å ha ein annan arena som handlar om det same faget, men der du tek bort deg sjølv.

SUGGERERANDE FOLKETONAR:  Ingfrid Breie Nyhus, Unni Løvlid og Anne Hytta i Ullensvang kyrkje. (Foto: Knut Utler) (Foto: Knut Utler)

NED FRÅ FJELLET
I det vi avrundar intervjuet, tikkar det inn vakre utsynsbilete frå Dagsturhytta. Jørn er på veg ned igjen frå fjellet, og skriv at han treng ein dusj og eit klesbyte før han er klar for kyrkjekonsert med Anne Hytta, Unni Løvlid og Ingfrid Breie Nyhus.

Denne trioen kom i fjor haust ut med plata Unamna, som blei tildelt Spellemannprisen 2022 i klassen Samtid. Dei gjev oss her ei frisk og moderne oppdatering av dei gamle folkesongane som inspirerte Edvard Grieg i verket 19 Norske Folkeviser (op. 66).

Namnet på plata og prosjektet kom av at dei var nyfikne på dei ukjende kvinnene bak folkevisene som blei nedteikna av Frants Beyer og Edvard Grieg – etter at dei fekk høyre dei sunge av budeier, bønder og gamle koner.

Den einaste melodien med kjend opphavsperson i Grieg-verket er Gjendines Bådnlåt, som er basert på den religiøse folketonen Gud fader mig så underlig. Gjendine Slaalien song denne for Grieg medan ho vogga eit spebarn i søvn.

Trioen har, i likskap med Grieg, flytta seg langt frå utgangspunktet. Det vi får på konserten er reinspikka samtidsmusikk og langt friare i tonespråket enn plateutgjevinga.

Trioen har, til likskap med Grieg, flytta seg langt frå utgangspunktet. Det vi får på konserten er reinspikka samtidsmusikk og langt friare i tonespråket enn plateutgjevinga.

Dei gamle folketonane tek her eit langt sprang inn i vår eiga tid ved hjelp av dronande fiolin- og husorgel, tunge klaveranslag og song som vekslar mellom kumøing på «Kalvedans» og gutturale halslydar på «Huldri rop» – ikkje ulikt slik ho song rolla som Volven i innspelinga av Arne Nordheim-verket Draumkvedet (Simax Classics, 2006) – til det andektig søvndyssande på den avsluttande voggesongen «Gud fader mig så underlig».

På sistnemnde klarar dei faktisk kunststykket å få denne journalisten til å duppa av i nokre sekund. Eg bråvaknar av at kulepennen fell ut av handa mi, og landar med eit lite smell på kyrkjegolvet. Heldigvis sit me aleine oppe på galleriet i kyrkja, slik at ingen legg merke til den vesle høneblunden.

«Ei djup kvile som direkte konsekvens av ei hypnotisk voggevise» skriv Jørn på blokka mi. Han sit ved sida av meg, og kunne lett ha teke meg på skuldra då han såg at hovudet mitt sank ned. Kvifor gjorde du ikkje det, Jørn?

NYTT LIV TIL GAMLE SONGAR: – Vi er litt som eit troll med tre hovud. Av og til er det to av oss som har samtale og av og til er det alle tre, seier Unni Løvlid. Frå venstre: Ingfrid Breie Nyhus, Unni Løvlid og Anne Hytta. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

VIPPEPUNKTET DER KLANGAR BRYT
Når eg fortel dette til trioen etterpå, tek dei det som eit godt teikn på at krafta i den avsluttande voggesongen gjorde sin misjon. Under konsertens tredje song, «Huldri rop», var det nok derimot ingen som glippa med augene.

Var det Arne Nordheim du tok med deg inn til dei underjordiske, spør eg trioen – med henvising til det ovenfornemnde kor og orkesterverket frå ein av Noregs største samtidskomponistar.
– Noko av det som eg gjorde med Volven i Draumkvedet kjem nok frå same inspirasjon, særleg i «huldresullen», svarar Unni Løvlid.

– Mykje av folkemusikken ligg jo tett på naturen, med vær og vind. Eg er ikkje så oppteken av å finne ut kva som ikkje finst. Det er mykje meir morosamt å tenkje på kva som kanskje kan finnast; altså prøve å finne kreativitet innover i alt.

– Arne Nordheim var vel òg inspirert av folkemusikk?
– Han elska det, og brukte folkemusikkinstrument i somme av verka – som hardingfele (mellom anna i Draumkvedet, journ. komm.), lur og langeleik. Favoritten hans blant folkeviser var middelalderballada «Jeg lagde meg så silde» – som eg song i gravferda hans.

– Eg likar å jobbe med det vippepunktet der klangar bryt litt og vibrerar i rommet. Det kan ofte skje ganske enkelt i ein overgang mellom dur og moll.

Eit stikkord for både Nordheim og Unamna-prosjektet er leik. Under konserten kunne vi sjå og høyre korleis Løvlid skapte gjenklang ved å syngja kraftig inn i pianostrengane, medan Nyhus ein stad bøyde seg over klaveret og greip tak i strengane medan ho spela basstonar. Då ho så gjekk over til trøorgelet, låt det innimellom litt skarpt og dissonerande.

– Vi kallar det for å konsonere og dissonere – litt vanskelege ord som ikkje seier så mykje – men eg likar å jobbe med det vippepunktet der klangar bryt litt og vibrerar i rommet. Det kan ofte skje ganske enkelt i ein overgang mellom dur og moll, forklarar Nyhus.

Felespelet frå Hytta merka seg òg ut med litt uvanlege grep, mellom anna med langtrukne og dronande tonar som underlag for Løvlids songstemme – og det var nokre stader undervegs der eg nesten ikkje kunne høyre kva som var fele og kva som var song. 

– Eg brukar litt ulike teknikkar, seier Hytta.
– Nokre av dei ligg ikkje så langt unna visetonespel på hardingfele, som er ein tradisjon som har opphav i det vokale. På ein måte er det felespelarens måte å synge på. I Unamna-prosjektet nyttar eg mest influenser frå dette stiltrekket.

– Vi er litt som eit troll med tre hovud, legg Løvlid til.
– Av og til er det to av oss som har samtale, og av og til er det alle tre – men vi kan òg smelte heilt saman.

PIRKAR BORTI GRIEG
– Kor mykje av Grieg er det tilbake i prosjektet?
– Det er vel 0,01 prosent.

– Eg trur eg høyrde litt frå flygelet. «Pirkar borti Grieg» skreiv eg på blokka mi.
– Det er eit svært lite sitat i «Huldri rop» – som i Griegs versjon heiter «Vuggevise». Der går bassen i ostinat, seier Nyhus.

– Eg prøvde å gå inn i disse folketonane, for ein veit jo veldig lite om dei – og byrja å snakke om det med Løvlid, sidan ho var godt kjend med verket.

– Korleis byrja Unamna-prosjektet?
– Eg har tidlegare jobba med å sjå på materialet som ligg bak Grieg-verket Slåtter (op. 72). Så blei eg spurd om å spele 19 Norske Folkeviser (op. 66) på Troldhaugen, og det sette i gang ein del spørsmål rundt dei tonane. Eg prøvde å gå inn i disse folketonane, for ein veit jo veldig lite om dei – og byrja å snakke om det med Løvlid, sidan ho var godt kjend med verket.

Unni Løvlid var Grieg-ambassadør i 2008, og turnerte då (saman med pianisten Joachim Kwetzinsky) ein del med 19 Norske Folkeviser i Jotunheimen og elles i Noreg, og til nokre andre land, som Island og Bangladesh. Saman med Liv Glaser har ho òg gjort nokre konsertar med det same materialet, mellom anna på Førde internasjonale folkemusikkfestival og for kinesisk tv.

Når det gjeld Anne Hytta, så kom ho inn i prosjektet sommaren 2021 i samband med ein konsert på Jørn Hilme-stemnet i Fagernes.
– Vi byrja då å spele saman, og jobba stykke for stykke fram til ein heilskap, fortel Hytta.

– Det var først då vi blei ein trio at vi skjøna at vi kunne utvikle eit språk som var vårt, så vi er veldig takknemleg for at Anne ville leika med oss, seier Løvlid.
– I like måte, kvitterar Hytta.

Etter intervjuet utfordrar eg Løvlid til å gjenta kulokken ho gjorde på festivalkvissen. Ho stiller seg opp utanfor kyrkja, medan eg held mikrofonen opp nokre meter unna for å få eit bra opptak av den kraftige stemma hennar (høyr opptaket rett under her).

Unni Løvlids kulokk

– Hadde det vore kyr her, ville dei ha kome springande no, seier ho etterpå.
Nesten som eit svar på denne kommentaren byrjar ein hane å gale i fjøset på ein gard like nedanfor kyrkja.

– Høyr; den galer i same tonearten som kulokken, kjem det då forundra frå Nyhus.

Små Grå og Kouame Sereba på Lofthus Sideri (foto: Knut Utler / video: Magne Fonn Hafskor)

«SÅ SKJER POLLINERINGEN»
Tida har gått fort, og vi er lett forseinka til neste konsert på programmet. Denne føregår på Lofthus Sideri, og lokkar med sidersmaking til musikalsk fylgje frå Små Grå og multiinstrumentalist Kouame Sereba – opphavleg frå Elfenbeinskysten og ein ettertrakta musikar som har spela med mellom andre Rolf-Erik Nystrøm, Kirsten Bråten Berg, Erik Wøllo, Steinar Ofsdal, Wolfgang Plagge, Sigrid Moldestad og Oddrun Lilja Jonsdottir.

«Så skjer pollineringen, som gjør at blomsten blir gjort om til epler» får vi forklart, akkompagnert av Sereba på ein liten balafon og ordlaus himmelsong.

Det blir eit spanande møte, der den akrobatiske vokaltrioen går i samspel med Serebas stemme og traktering av ulike afrikanske instrument.

Ein av songane er rett og slett ei spontan musikalsk forteljing om korleis eit eple blir til.

«Så skjer pollineringen, som gjør at blomsten blir gjort om til epler» får vi forklart, akkompagnert av Sereba på ein liten balafon og ordlaus himmelsong.

Til slutt får vi ein afrikansk song frå Sereba, der han akkompagnerar seg sjølv med rullande djembespel – medan Små Grå bidreg med samstemt koring. «Heilt magisk» seier Jørn i det vi etterpå går for å ta ein prat med det vesle ensemblet.

Vi finn eit bord på utsida av lokalet, der vi set oss ned saman med dei. Trioen består av Benedikte Kruse – som òg syng i vokalgruppa Pitsj og er med i improteateret Plutselig Barneteater (meir om dei lenger nede), Nina Mortvedt – kjend som vokalist i indieduoen Band of Gold, som blei tildelt Spellemannprisen 2018 for albumet Where’s the Magic, og Mai Elise Solberg – mellom anna songar, musikar og låtskrivar i elektronika-duoen ONTZ.

MUSIKALSK MØTE: Alle referansar, all musikalitet og alt det vi omgjev oss med og blir inspirert av er velkome inn i musikken, seier Mai Elise Solberg. Frå venstre: Nina Mortvedt, Kouame Sereba, Benedikte Kruse og Mai Elise Solberg. (Foto: Magne Fonn Hafskor)

HJERNEN FANT VEGEN
– Vi har truffe Sereba før, men ikkje spela saman med han før no – så kvar av oss hadde med nokre ingrediensar, og vi blei einige om kva slag ramme vi skulle ha på denne improviserte konserten, fortel Solberg.

– Hardanger Musikkfest elskar jo å blande og mikse artistane sine, så då dei føreslo eit musikalsk møte med Sereba, tenkte vi berre at dette blir gøy.

Mortvedt fortel at trioen blei starta då dei gjekk i same klasse på Norges musikkhøgskole tilbake i 2008, og at navnet er inspirert av korleis hjernecellene er avhengig av kvarandre for at alt skal fungera.

– Små Grå starta å synge, og så kom eg inn – men det eg skulle synge var ikkje det eg song. «Kva skjer no?» tenkte eg, men hjernen fant vegen.

– Alle referansar, all musikalitet og alt det vi omgjev oss med og blir inspirert av er velkome inn i musikken. Vi treng ikkje halde oss til ein sjanger. Og dersom vi møter ei hindring, så finn hjernecellene gjerne ein ny måte å løyse problemet på, legg Solberg til.

– Konserten i dag er eit godt eksempel på dette, seier Sereba.

– Små Grå starta å synge, og så kom eg inn – men det eg skulle synge var ikkje det eg song. «Kva skjer no?» tenkte eg, men hjernen fant vegen.

– Halvparten av det vi gjer er improvisasjon, opplyser Kruse.
– Når vi øver, så jobbar vi mest med form, dramaturgi, klangar og fargar.

– Ein av oss startar gjerne med ein melodi, og så slenger dei andre seg på, seier Mortvedt, og ser på klokka.

Alle fire skal om kort tid opptre på Overraskingskonserten. Dette er festivalens store høgdepunkt, og vert i år som tidlegare halden i Hardangerhallen på Ullensvang hotell. Alle årets festivalartistar medverkar her – og gjerne i uventa musikalske samspel.

MEISTERSTYKKE FRÅ UNG KOMPONIST
Overraskingskonserten opnar med at Christopher Park gjer ei kjenslevar tolking av Chopins Nocturne No. 20, Lento con gran espressione – som først blei publisert 21 år etter komponistens død.

Deretter får vi dagens andre framføring av Hanna Kallestads nyskrivne verk Natursuite (urframføringa fann stad på Agatunet tidlegare på dagen).

URFRAMFØRING PÅ AGATUNET: Hanna Kallestad spela sjølv fiolin under urframføringa av sitt nye verk «Natursuite». (Foto: Knut Utler)

Hanna Kallestad/Birgitta Oftestad: Trolldans (3. sats frå Natursuite av Hanna Kallestad – opptak frå Overraskingskonserten)

«ICH HAB’ DICH LIEB»: Olve Haugen og Mari Eriksmoen stod for ei flørtande framføring av «Enkevalsen». (Foto: Knut Utler)

«Dette er sjølvsagt eit stykke moderne musikk, men som ser seg over skuldra og møter blikket frå historia på ulike måtar» innleiar konferansier Sigurd Sverdrup Sandmo, som var spesielt imponert over at komponisten veksla mellom å spela fiolin og hardingfele gjennom verkets tre satsar. Framført saman med cellist Birgitta Oftestad er dette ingenting anna enn eit meisterstykke.

Førstesatsen syng djupt og melankolsk, andresatsen penslar fargane noko breiare ut – medan tredjesatsen inviterar til ein rytmisk og sensuell dans der det smell i cellostrengane. Den vekslande melodien gjev assosiasjonar både til folkemusikk og den dramatisk svingande Allegretto-satsen frå Sjostakovitsj’ Symfoni nr. 5 – og sluttar med ein enkeltståande plukka cellotone som kunne vore henta rett frå den ertande avslutninga av Dukas’ symfoniske dikt Trollmannens læregut.

Etter ein lang og velfortent applaus får vi ei flørtande framføring av Enkevalsen frå Den glade enke av Lehár – sunge  av Olve Haugen og Mari Eriksmoen, og akkompagnert av pianist Torgeir Kinne Solsvik.

Eriksmoen får her nok ein gong vist fram skodespelartalentet, der ho først kastar flyktige blikk mot den utvalde, før ho hemningslaust tilstår at «Ich hab’ dich lieb!».

ÅRETS STJERNESKOT 2023: «Ein særs overtydande songar med ei stemme som vekkjer nostalgi og varme assosiasjonar til utøvarar frå tidlegare generasjonar». (Foto: Knut Utler)

ÅRETS STJERNESKOT
Eriksmoen blir verande ei stund til på scena, sidan ho har fått æra av å dela ut den årlege Stjerneskot-prisen.

Resten av kvelden får verkeleg fram både breidda og dei uventa konstellasjonane, som er to av særmerka for Hardanger Musikkfest.

Denne går til hennar duettpartnar Olve Haugen, som ifølgje juryens avgjerd er «ein særs overtydande songar med ei stemme som vekkjer nostalgi og varme assosiasjonar til utøvarar frå tidlegare generasjonar».

Resten av kvelden får verkeleg fram både breidda og dei uventa konstellasjonane, som er to av særmerka for Hardanger Musikkfest, først med Hans Martin Austestad frå Bjørnafjorden kommune, som syng ei smektande vise om å ha «Alt på eit sted».

Hans Martin Austestad, Henrik Horge og Små Grå på Overraskingskonserten (foto: Knut Utler / video: Magne Fonn Hafskor)

Etter ein kort pause er så Små Grå tilbake med meir vokalakrobatikk og ordleik, før calypsokonge Henrik Horge (kjend frå teatergruppa Plutselig Barneteater og bandet Calypsokameratene) inntek scena – med backing både frå Austestad og vokaltrioen.

Feststemninga står i taket like frå det første «day-o», der Gravenstein-grøda var bytt ut med bananer.

Feststemninga står i taket like frå det første «day-o», der Gravenstein-grøda er bytta ut med bananer. Horge er ein underhaldar av klasse, og fortset med ein morosam og (svært) ordrik monolog som introduksjon til Erik Byes «Gå til onkel».

Han verkar nærast ustoppeleg, utan at det gjer noko – det er ein rein fest å høyra på han («eg får innimellom beskjed om at ‘no er det nok’», fortel han til Ballade etter konserten – rett under her kan du høyre hans oppsummering av festivalen).

Henrik Horge oppsummerar Hardanger Musikkfest

Små Grå syng så «Æ-Ø-Å» – som ifølgje Jørn må vere verdas mest norske song nokonsinne – før festen fortset med Anne Hytta, som taktfast trampar takten til ein svingande folketone.

BOKSTAVLEIK FRÅ SMÅ GRÅ: «Æ-Ø-Å» må vere verdas mest norske song nokonsinne. (Foto: Knut Utler)

«Det er rart korleis den same musikken kan kjennast heilt annleis ut i eit anna rom» kommenterar Jørn.

Andreas Brantelid og Christopher Park tolkar deretter tre satsar frå Percy Graingers Grieg-aktige Scandinavian Suite, og Unni Løvlid gjev oss ei imponerande acapella-framføring av voggevisa «Om kvelden når det mørknar» – før ho tek resten av Unamna-trioen med på nok ei framføring av «Gud fader mig så underlig», denne gongen utan at eg mistar kulepennen ut av handa.

«Det er rart korleis den same musikken kan kjennast heilt annleis ut i eit anna rom» kommenterar Jørn, som verkar fanga av den høgtidsame stemninga i den fullsatte storstova.

Kouame Sereba på Overraskingskonserten (foto: Knut Utler / video: Magne Fonn Hafskor)

Heilt til slutt inntek Kouame Sereba scena med ein song tileigna alle foreldrelause born.

Dette er ei gripande vakker avslutning som berre kunne fortsett og fortsett.

Kun akkompagnert av sitt eige tommelpiano er dette ei gripande vakker avslutning som berre kunne fortsett og fortsett.

Etter 12 minutt i hans varme selskap er det heile over og kvelden såvidt byrja – for no er tida snart inne for enno ein tradisjon: Festkveld i ungdomshuset Krossvoll.

FESTKVELD I UNGDOMSHUSET: Hans Martin Austestad saman med Små Grå overraska med eit knippe lyttarvenlege songar med innfallsrike og kvardagspoetiske tekstar. (Foto: Knut Utler)

«UTSIKT ØVE TIDA SOM HAR GÅTT»
Her får Jørn fleire prov på korleis den same musikken kan verka heilt annleis i eit anna rom, sidan alle Festkveld-artistane kjem direkte frå Overraskingskonserten: Hans Martin Austestad, Henrik Horge og Små Grå.

Dermed er det duka for meir visesong, calypso og vokalakrobatikk, men no i eit festlokale med dempa belysning og alkoholhaldig drikke.

Dermed er det duka for meir visesong, calypso og vokalakrobatikk, men no i eit festlokale med dempa belysning og alkoholhaldig drikke på borda.

Austestad er hovudartist, og overraskar med eit knippe lyttarvenlege songar med innfallsrike og kvardagspoetiske tekstar – framførd på vekselvis akustisk gitar og banjo.

Det blir ein sein kveld, der vi avsluttar med ei kort og noko vrøvlete samtale med Austestad – som kunne visa til ein mykje større platekatalog enn eg visste om frå før.

TRONGT OM PLASSEN: Stort frammøte på Festkveld. (Foto: Knut Utler)

– Eg sat med gitaren, og så kom både tekst og melodi rett ut.

Ein song som merkar seg ut under konserten er den noko såre «Utsikt» – framført på Fusa-dialekt: «Du hadde skjønt så tidlig det eg sleit med å forstå / Og sjølv om det tok månar før me gjekk kver til vårt / så kan eg se det eg og no / med utsikt øve tida som har gått».

– Den er frå den første soloplata mi (Med rentersrente, 2015). Eg skreiv den på 20 minutt. Eg sat med gitaren, og så kom både tekst og melodi rett ut, fortel han.

– Songen handlar om å ta farvel med ideen om kva du trudde du skulle bli. Du trudde at ting skulle bli sånn, men i retrospekt ser du kvifor det ikkje blei sånn likevel. Eg skreiv den mest til meg sjølv, på den måten at ein iblant treng å sortere nokre tankar.

Vegen opp til Lofthus Camping verka ti gonger lengre enn den korte stubben ned, men vi fann fram til rett hytte – og klarte å steike nokre grillpølser som nattmat. Ein innhaldsrik dag under stort sett blå himmel – og med ein svært rik grøde av musikalske opplevingar.

IMPROVISERT TEATER FOR STORE OG SMÅ: Henrik Horge, Små Grå og Hans Martin Austestad skapte ei framsyning kun basert på forslag frå borna. (Foto: Knut Utler)

Ei fantasifull forteljing om Peppa Gris/Rødhette som blir teken av ulven, for så å bli berga av ein jeger/helikopterpilot med sviktande kunnskapar om anestesi.

FRÅ PEPPA GRIS TIL GRIEG
Den siste festivaldagen startar med improvisert barneteater i ungdomshuset med Henrik Horge, Små Grå ­– og Hans Martin Austestad på piano.

Saman skaper dei ei framsyning kun basert på forslag frå borna – som etter kvart utviklar seg til ei fantasifull forteljing om Peppa Gris/Rødhette som blir teken av ulven, for så å bli berga av ein jeger/helikopterpilot med sviktande kunnskapar om anestesi då han hentar Rødhette ut av ulvens mage («den verste dagen i mitt liv,» seier ulven). Svært underhaldande for både born og vaksne.

ENNO EIN VOGGESONG: Ingfrid Breie Nyhus og Andreas Brantelid framførte Thomas Tellefsens «Berceuse». (Foto: Knut Utler)

Vakker og meditativ musikk der tankane får kvile litt i forkant av festivalens avslutningskonsert.

Etterpå er det nok ein gong tid for kyrkjebesøk – no under tittelen Griegvitjing. Christoper Park, Ingfrid Breie Nyhus og Andreas Brantelid framfører her henholdsvis fire kjende Lyriske stykker av Grieg, tre slåttar arrangert for flygel (frå albumet Slåttepiano, der Nyhus spelar slåttane Grieg hadde som utgangspunkt for sitt opus 72) og to voggesongar (Thomas Tellefsens «Berceuse for cello og piano» [1862] og Tyler Futrells «Vuggesang» [2016] i versjonen for uakkompagnert cello).

Vakker og meditativ musikk der tankane får kvile litt i forkant av festivalens avslutningskonsert.

VIRTUOST: Birgitte Oftestad viste fram både sterk innleving og dynamisk kraft i Arne Nordheims «Clamavi» ­– som er det einaste solostykket han skreiv for cello. Frå venstre: Unni Løvlid, Mari Eriksmoen, Hanna Kallestad og Birgitta Oftestad. (Foto: Knut Utler)

AVSLUTNING MED ETTERKLANG
Denne blir halden i Noregs einaste freda vasskraftverk; kjend som Kraftkatedralen i Tyssedal. Turbinhallen her har svært lang etterklang, noko som kjem svært godt fram under konserten. Mykje av musikken druknar rett og slett, men det er likevel ei svært spesiell oppleving.

I Kouame Serebas lengtande songar er det som om fjella svarar han.

Vi får ei perlerad av folketonar saman med verk av mellom andre Bach, Richard Strauss og Lasse Thoresen – dei fleste med eller basert på religiøse tekstar, slik det høver seg i ein katedral.

På scena står fem av artistane vi har stifta bekjentskap med under festivalen: Kouame Sereba, Mari Eriksmoen, Hanna Kallestad, Birgitta Oftestad, Unni Løvlid og Anne Hytta.

Oftestad viser fram både sterk innleving og dynamisk kraft i Arne Nordheims Clamavi ­– som er det einaste solostykket han skreiv for cello, Unni Løvlid får opna opp ei ny klangverd for stemma si i den lange etterklangen, og i Kouame Serebas lengtande songar er det som om fjella svarar han.

Mari Eriksmoen på Avslutningskonserten (foto: Knut Utler / video: Magne Fonn Hafskor)

Den som imponerar mest er likevel Mari Eriksmoen, som blir akkompagnert av Kallestad og Oftestad – først med eit gjenhøyr av den forelska kjærleikssongen Morgen! av Richard Strauss, før ho avsluttar konserten og festivalen med Rakhmaninovs Vocalise (i eit arrangement skrive av Kallestad).

Med all etterklangen i den lange turbinhallen blir det eit musikalsk stunt av dei heilt sjeldne, der på ein måte mennesket går i dialog med maskinene.

Som tittelen seier er dette ein ordlaus song, der det er opp til songaren å velja kva vokal ho/han vil synge den på. Eriksmoen legg seg på ein songbar A, og fyller rommet med stemma si.

Halvvegs inne i songen forlet ho scena, og spaserar syngjande langs publikumsradene og vidare ut i hallen – der ho blir ståande og synge inn mot dei kraftige turbinane.

Med all etterklangen i den lange turbinhallen blir dette eit musikalsk stunt av dei heilt sjeldne, der på ein måte mennesket går i dialog med maskinene. Applausen etterpå er øyredøyvande (også den godt hjulpe av etterklangen).

– Det skjedde heilt spontant, fortel Eriksmoen meg etterpå.
– Eg tenkte berre at «no vil eg teste akustikken litt». Det blei veldig meditativt og fint.

TESTA ETTERKLANGEN: Halvvegs inne i songen forlet Mari Eriksmoen scena, og blei ståande og synge inn mot dei kraftige turbinane. (Foto: Knut Utler)