Dei musikalske opplevingane står i kø på Hardanger Musikkfest, og det er lett å koma tett på kunstnarane mellom konsertane.
Opptakt: Det er langt å køyre frå Bergen til Lofthus, og siste del av vegen er smal og svingete. Eg starta difor grytidlig førre laurdag for å rekke dagens program på Hardanger Musikkfest. Som reisefelle på vegen hadde eg ein iPod oppdatert med den nyaste musikken, og då går kilometrane stort sett av seg sjølv.
Eg har ei «The Cosmic Ocean»-speleliste. Siste låt på den tonar ut etter at eg nok ein gong får beundra den majestetiske Hardangerbrua. Etter litt rulling på iPoden, set eg på den britiske komponisten Huw Watkins’ ferske innspeling av songsyklusen «Echo» (Bis Records, 2022) – sjølvsagt som ein referanse til musikkfestivalen eg er undervegs til.
«Eg tenkte på måten komponistar ser tilbake på musikkens kanon, og kva for komponistar som har påverka dei. Det er eit ekko der; noko å tenka på og fundera over».
I tillegg til Watkins eige verk inneheld denne plata songar av blant andre Bach og Purcell – alt framført av sopranen Ruby Hughes, og med Huw Watkins sjølv på klaver.
No er ikkje dette meint som ei plateomtale, så eg avsluttar denne innleiande kommentaren med eit sitat frå Ruby Hughes i cd-heftet.
Ho snakkar her om songen «Echo», som er sett til eit dikt av Christina Rossetti: «Eg elskar ideen om at ho ser tilbake på kjærleiken hennar, som ikkje lenger er med henne. Og eg tenkte på måten komponistar ser tilbake på musikkens kanon, og kva for komponistar som har påverka dei. Det er eit ekko der; noko å tenka på og fundera over».
MYTOLOGI OG MUSIKK: Sigurd Sverdrup Sandmo fortalde mellom anna om skognymfa Ekko – som blei dømd til å berre kunne gjenta dei siste orda i andre sine setningar, og hennar ulukkelege kjærleik til Narcissus – som berre kunne elska seg sjølv etter å ha sett sitt eige spegelbilete (Foto: Knut Utler)
«Lekker og skjør vatnmusikk»
Eg svingar inn på parkeringsplassen framom ærverdige Hotel Ullensvang i det den svært dramatiske siste songen i syklusen tonar ut – sett til diktet Baby Blue av David Harsent.
Det handlar om ei mor som skrik ut all si smerte over sitt døde barn.
Det handlar om ei mor som skrik ut all si smerte over sitt døde barn: «She might be singing ‘My buttie, my lolly, my blue-eyed boy’ / as she stoops to take him up in joy, / then stops on a broken note, her own eyes full / as she catches a glimpse of the sky through the skull.»
«Som eit ekko av Schuberts Erlkönig» tenker eg, medan håra på armane mine står rett opp. Eg låser bilen og vandrar bortover til ungdomshuset Krossvoll for å få med meg dagens første konsert. «Ei reise i ord og tonar gjennom mytane si verd, illustrert av Szymanowski sitt praktfulle verk ‘Mythes’» les eg i programheftet.
Konserten har så vidt byrja i det eg finn meg ein plass ved eit av borda. Rundt meg sit det allereie rundt 30 andre sjeler, alle intenst lyttande til Sigurd Sverdrup Sandmos gjenforteljing av dei greske mytane som dei tre satsane i Szymanowski-verket byggjer på: Arethusas kjelde, Narcissus og Pan og dryadene.
Kvar forteljing blir avbroten av den aktuelle satsen, kjenslevart formidla av Florian Donderer (fiolin) og Håvard Gimse (klaver). Det er vakker musikk – «lekker og skjør vatnmusikk, i slekt med Ravel og Debussy», seier Sandmo.
FESTIVALTEMAET: «Mythes» (1915) blei kjenslevart formidla av Florian Donderer (fiolin) og Håvard Gimse (klaver). Szymanowski-verket blei til i samarbeid med fiolinisten Paweł Kochański. «[Vi] har skapt en ny stil, et nytt uttrykk for fiolinspill, en virkelig epokegjørende ting» skriver komponisten i eit seinare brev. (Foto: Knut Utler)
Ekko og hennar skjebne
Framom andresatsen får me forteljinga om skognymfa Ekko – som blei dømd til (fordi ho prata for mykje) berre å kunne gjenta dei siste orda i andre sine setningar – og hennar ulukkelege kjærleik til Narcissus, som berre kunne elska seg sjølv etter å ha sett sitt eige spegelbilete.
Alle som såg han blei blindt forelska i den usedvanleg vakre halvguden – inkludert Narcissus sjølv.
Sandmo orsakar her den mytologiske skapningen med at han diverre var belasta med den eigenskapen at alle som såg han blei blindt forelska i den usedvanleg vakre halvguden – inkludert Narcissus sjølv.
Som nemnd over var temaet for årets utgåve av Hardanger Musikkfest nettopp forteljinga om Ekko og hennar skjebne.
«Vi spinner festivalen rundt ekko som lydfenomen, tankeeksperiment, refleksjon – og som mytisk skapning» står det i programheftet, underteikna av festivalens kunstnarlege leiarar Therese Birkelund Ulvo og Gunilla Süssmann.
– Vi er jo på ein geografisk stad med mykje ekko mellom fjella, men det handlar òg om ekko som gjenkjenning, som spegel, som gjenklang, som refleksjon – og som vidareutvikling av tradisjon, seier Süssmann, som tek seg tid til ei lita samtale etter konserten.
MIDT I FESTIVALTEMAET: – Vi er jo på ein geografisk stad med mykje ekko mellom fjella, men det handlar òg om ekko som gjenkjenning, som spegel, som gjenklang, som refleksjon – og som vidareutvikling av tradisjon, seier Gunilla Süssmann. (Foto: Magne Fonn Hafskor)
– Sandmo var òg inne på vår tids politiske bilete, med ekkokamre og narcissistiske statsleiarar?
– Altså, det er jo så mange ting, sant? I fjor hadde vi riter som tema. Då var vi gjennom både ritual, tradisjonar og røter. Det har jo blitt ein ting i seg sjølv, dette med tematikk på Hardanger Musikkfest – vi finn fram til eit tema, og så spinn vi ulike trådar rundt det.
– Det har jo blitt ein ting i seg sjølv, dette med tematikk på Hardanger Musikkfest – vi finn fram til eit tema, og så spinn vi ulike trådar rundt det.
Dette er Süssmanns andre år som kunstnarleg leiar ved Hardanger Musikkfest, som blei etablert i 1996 av fiolinist Stig Nilsson – dåverande konsertmeister i Oslo Filharmoniske orkester. I 2012 overtok Anders Kjellberg Nilsson og Wolfgang Plagge ansvaret. Etter to år gjekk stafettpinnen vidare til komponist Therese Birkelund Ulvo og songar Tora Augestad, og frå 2021 overtok Süssmann etter Augestad.
– Årets festival er den 27. i rekka, så du kan sei at den har nådd moden alder, seier Süssmann om musikkfesten i den vesle tettstaden på austsida av Sørfjorden – som vaks fort til å bli ein av landets viktigaste for folkemusikk og klassisk kammermusikk.
– Vi opplever at dei ulike musikksjangrane kan virke litt hemmande. Når ein set ein slik merkelapp på musikk – anten det er klassisk, jazz eller folkemusikk – så skremmer det ofte folk vekk fordi det kjennest som om ein må høyre til eit spesielt segment for å kunne delta, seier ho.
– Dersom ein derimot avstår frå slike merkelappar, så lyttar ein berre. Det er ein veldig fin ting, så difor har vi – altså, ikkje berre inn i festivalen, men òg innad i konsertane – sett fleire slike ulike uttrykk ved sida av kvarandre.
TERJUNGENSEMBLE MED SOLISTAR: På konserten i Lofthus kyrkje får vi først Pergolesis «Stabat Mater», deretter eit moderne «Stabat Mater» for to stemmer, strykarar og spinett. (Foto: Knut Utler)
Eit godt døme på det siste får vi på dagens neste konsert, der vi får eitt gamalt og eitt nesten heilt nytt verk – begge basert på den katolske 1200-talshymna «Stabat Mater» («der står mora»), som handlar om Jesu mors liding ved å sjå sonen døy på krossen.
To verk basert på den same latinske teksten, men skrive på ein avstand av nesten 300 år.
Den gripande teksten er tonesett av mellom andre Vivaldi, Scarlatti (både far og son), Pergolesi, Haydn, Schubert, Rossini, Dvořák, Verdi, Szymanowski, Penderecki, Arvo Pärt, Knut Nystedt og Trond Kverno.
På konserten i Lofthus kyrkje får vi først Pergolesis «Stabat Mater», som det vert sagt at han fullførte på dødsleiet i 1736. Delar av verket har fleire gonger blitt nytta som filmmusikk, mellom anna i «Mirror» (Tarkovskij, 1975), «Jésus de Montréal» (Denys Arcand, 1989) – og «Amadeus» (Forman, 1984), som òg handlar om ein komponist som komponerte heilt inn i dødens famntak.
Etterpå får vi eit moderne «Stabat Mater» for to stemmer, strykarar og spinett – skrive av den Oslo-baserte amerikanske komponisten Tyler Futrell og urframførd på Oslo Internasjonale Kirkemusikkfestival i slutten av mars i år – då som no av Terjungensemble, leia av Lars-Erik ter Jung.
Musikarane i dette ensemblet består av frilansarar og utøvarar frå Oslofilharmonien, som saman med solistane Silje Aker Johnsen (sopran) og Mari Askvik (mezzosopran) altså gav oss to verk basert på den same latinske teksten, men skrive på ein avstand av nesten 300 år.
Det blei 70 sterkt gripande minutt på harde kyrkjebenkar, der enkelte frå publikum kom tårevåte og takka komponist og utøvarar etter konserten. Sjølv fekk eg gjort nokre korte samtalar med dei to solistane, samt eit lengre intervju med komponisten.
RÅTT OG EKTE: – Det skal vera som om du kjem med eit utbrot, og så tek du deg i det – sidan det kom ut litt råare enn du hadde tenkt, seier Silje Aker Johnsen. Til venstre: Mari Askvik. (Foto: Knut Utler)
– Korleis er det å synge så lenge i så høgt leie? spør eg Silje Aker Johnsen, som nærast skreik seg gjennom Futrells «Stabat Mater».
– Jo, det må jobbast litt, seier ho, med ein avvæpnande latter.
– Du veit, det er jo Maria som står og ser på sonen sin som døyr. Det er ikkje vakkert å døy på krossen.
– Du var veldig mykje langt der oppe?
– Ja, eg er veldig mykje der oppe. Det er litt balansegang, for ein må ikkje bruke opp stemma i oppvarminga. Vi hadde jo ei gjennomkøyring av alt saman ein time før konserten – så eg har på ein måte gjort verket to gonger i dag.
– De måtte vera litt skodespelarar òg. Mari Askvik tok seg til munnen etter det første skriket, mens du kjem med eit utbrot der du liksom må henta deg inn igjen.
– Akkurat det er skikkeleg fint. Tyler seier at det skal vera som om du kjem med eit utbrot, og så tek du deg i det – sidan det kom ut litt råare enn du hadde tenkt. Det var liksom litt for mykje, og så blir du nesten litt skamfull.
– Du veit, det er jo Maria som står og ser på sonen sin som døyr. Det er ikkje vakkert å døy på krossen. Eg synest det er utruleg fint å få eit verk som òg tek opp i seg noko av det der «kva!» – og ikkje berre framstiller kvinner sånn kjempande.
INNLEVING I VONDE KJENSLER: – Det er litt tungt å gjera to på rad av «Stabat Mater», seier Mari Askvik. (Foto: Knut Utler)
Halvvegs ut i framføringa forlot Mari Askvik scena, og vandra ut mellom benkeradene i kyrkjerommet. Så snudde ho seg mot Silje, medan dei to nærast ropte til kvarandre.
– Kva handla det om?
– Eg veit ikkje om det var uttrykk for ein lengsel eller eit spenn, seier Mari Askvik.
– Det står i notane, at her skal eg ut og gå. Så då går eg. Eg har ikkje spurt komponisten om kva som er tanken med det.
– Det står i notane, at her skal eg ut og gå. Så då går eg. Eg har ikkje spurt komponisten om kva som er tanken med det, så kanskje du kan spørje om det – for eg er interessert eg òg.
– Det må vere krevjande å synge i eit slikt verk, der du må leve deg inn i vonde kjensler og sorg.
– Ja, det er litt tungt å gjera to på rad av «Stabat Mater» – altså, du har gjort det eine og fulgt dramaturgien i dét, og så må du gjera det ein gong til.
– Stemma di kom veldig til sin rett då du flytta deg bort framom celloane. Det blei omtrent som EITT uttrykk.
– Ja, cello og mezzosopran har kanskje litt av den same klangen, så det er kjempegøy å kunne stå rett ved sida av og la seg inspirera.
EIT GRIPANDE NYTT VERK: Enkelte frå publikum kom tårevåte og takka komponist og utøvarar etter konserten. Frå venstre: Mari Askvik, Tyler Futrell, Silje Aker Johnsen og Lars-Erik ter Jung. (Foto: Magne Fonn Hafskor)
Opninga av verket er reine, taktfaste smell. Det lyder som piskesnertar, og slik er det òg tenkt. Eit anna sterkt grep er der dirigenten fører dirigentstokken fort frå høgre til venstre – slik at ensemblet berre må hengja seg på som i ei bølgje.
– Ideen var å representera avstanden mellom mor og barn når dei går frå kvarandre og over grensa mot døden.
– Tanken min var å skildra situasjonen før Jesus blir nagla på krossen, med pisking, skarpe lansar og smerte – som på ein måte ligg i den rørsla lyden gjer gjennom ensemblet, seier Tyler Futrell, og legg til at han er svært glad i tidlegare «Stabat Mater»-verk, men at han har sakna ei framstilling av den brutale lidinga som er ein viktig del av denne historia.
DIALOG MED 800 ÅR GAMAL TEKST: – Eg utfordra meg sjølv til å skrive så vakkert som eg kunne – samstundes som eg kjende at eg sakna noko; at det var viktig å blande inn litt «stygg» musikk for å påminne oss om at det er noko stygt som skjer, seier Tyler Futrell. (Foto: Magne Fonn Hafskor)
– Du har henta inspirasjon frå tidlegare settingar av den gamle teksten?
– Først og fremst Pergolesis «Stabat Mater» – som gjorde sterkt inntrykk på meg første gongen eg høyrde det. Vivaldi har òg skrive eit veldig vakkert «Stabat Mater», seier han.
– Eg ville sjølvsagt delta i den tradisjonen, så eg utfordra meg sjølv til å skrive så vakkert som eg kunne – samstundes som eg kjende at eg sakna noko; at det var viktig å blande inn litt «stygg» musikk for å påminne oss om at det er noko stygt som skjer. Det er ikkje berre melankolske og triste ting – det er forferdelege og brutale ting.
– Eg likte desse utbrota, der solistane slapp ut ukontrollerte skrik.
– Takk for det. Eg tenkte at eg ville fokusera på den menneskelege delen av historia, som handlar om Maria og hennar kjensler – og ikkje den religiøse delen, som forklarar korleis vi blir frelst.
– Kva handla det om då mezzosopranen stilte seg opp ute i kyrkjerommet?
– Ideen var å representera avstanden mellom mor og barn når dei går frå kvarandre og over grensa mot døden.
– Døden er i ferd med å skilja dei for evig og alltid. Ideen var å få fram den avstanden.
– Så sopranen blir på ein måte barnet?
– Ja, og ho skrik «mater» – så det er litt fram og tilbake der mor og barn prøver å ta kontakt med kvarandre igjen. Men døden er i ferd med å skilja dei for evig og alltid. Ideen var å få fram den avstanden. Det går litt på kven dei to songarane representerar.
– Eg fekk ideen då Donald Trump var president, og mange barn blei separerte frå foreldra på grensa mellom USA og Mexico. Diverre så skjer det alltid noko vondt i verda. Under urframføringa i mars var det krig i Ukraina.
– Eg syntes eg høyrde eit lite sitat – eller kanskje eg skal sei «ekko» – av Samuel Barbers usigeleg vakre «Adagio for strykere». Stemmer det?
– Ja, det er med ein liten bit av melodien frå det stykket. Eg brukte det fordi det blei brukt i filmen «Platoon» – som på ein måte er ei vakker framstilling av vold frå vår eiga tid og kultur.
– Kjem det ei innspeling av verket?
– Vi jobbar med søknader for å få støtte til å spela det inn. Planen er å gje det ut på Bis Records i Sverige, så det er berre å håpe at vi får nok pengar til å gjere det.
SMAK AV HARDANGER: Alvavoll frukt- og sidergard har utvikla ein sider laga av søte pærer, som dei leikar med å gje namnet «Pærrier». (Foto: Knut Utler)
Eg tek følgje med komponisten bort til neste konsert, som føregår på Alvavoll frukt- og sidergard. Vegen opp dit er bratt, og ei stund trur eg at vi har gått oss vill. Men så ser vi at det ligg strødd med nedfallsfrukt på stien, og like etter står eit bunadskledd serveringspersonale og ventar med velkomstsider utanfor ei gamal tømmerstove.
– Sider er på ein måte eplets ekko.
Konserten heiter «Smakar frå Japan og Hardanger», og byr på smaksprøvar av både japansk te og sider frå dei siste årgangane – inkludert ein heilt ny sort laga av søte pærer, som dei leikar med å gje namnet «Pærrier».
– Sider er på ein måte eplets ekko, seier Therese Ulvo, før ho presenterar ein svært original duo: Karl Seglem på bukkehorn og Karin Nakagawa med ein svært særeigen og personleg songstil.
MUSIKK FOR BUKKEHORN OG JAPANSK FOLKESANG: Karin Nakagawa syng tett opp mot klangane frå bukkehornet, medan ho sit uttrykkslaus med munnen såvidt open. (Foto: Knut Utler)
Seglem opnar med eit dikt alle vestlendingar kan kjenne seg att i: «Regn, fjord, elv, stein – regn, fjell, vind, skodde, fjord – regn, vidde, skog, elv, stein – fjell, regn, fjord skodde, vind» – og fortset med klagande tonar frå bukkehornet.
Karin Nakagawa syng tett opp mot klangane frå bukkehornet, medan ho sit uttrykkslaus med munnen såvidt open. Eit lite utbrot slepp så ut, og eg skjønar at lyden eg høyrer har to kjelder. Etter ein kort applaus reiser ho seg, går bort mot kjøkendøra, og bankar taktfast på den medan ho syng ein tradisjonell japansk song.
Ho ser lenge ned, og ingen tør å gje applaus før ho endeleg løftar blikket og ser rett på oss.
Det er sterkt og svært annleis, ikkje minst måten ho avsluttar på: Ho ser lenge ned, og ingen tør å gje applaus før ho endeleg løftar blikket og ser rett på oss. «This was Working Song to make the ground for building a house» forklarar ho. «We sing this very thoughtful to bring the happiness into the ground».
Programheftet fortel at ho har studert tradisjonell 13-strengs koto og japansk song ved Tokyo University of the Arts, og turnerar no verda rundt med 25-strengs koto. Dette instrumentet fekk vi oppleva «live» litt seinare same kveld – då det meste som kunne krypa og gå av festivalens artistar heldt «overraskingskonsert» i Hardangerhallen på Hotel Ullensvang.
JUBILANT: Det Norske Jentekor har etablert seg som eit av ensembla som har bestilt og urframførd flest nye verk. (Foto: Knut Utler)
Først ut der er Det Norske Jentekor (dirigert av Anne Karin Sundal-Ask), som i år feirar 75-årsjubileum etter at dei vart oppretta som NRKs jentekor i 1947. Dei opnar med Det er den draumen, komponert til koret av Marcus Paus, der teksten er Olav H. Hauges mest folkekjære dikt.
Deretter går det slag i slag med artistkombinasjon etter spanande artistkombinasjon (og enkelte solonummer).
Deretter går det slag i slag med artistkombinasjon etter spanande artistkombinasjon (og enkelte solonummer) – med alt frå Messiaens krevjande solostykke for horn (frå «Des Canyons aux étoiles…» – imponerande framførd av Mina Gursli Langesæter) og Erlend Apneseth med eit hardingfele-stykke frå det ferske albumet «Nova», til Poulencs «Sonate for klarinett og piano» med Sharon Kam og Håvard Gimse og Ravels «Sonate for fiolin og cello» framførd av ekteparet Tanja Tetzlaff og Florian Donderer.
IMPONERTE: Mina Gursli Langesæter framførde Messiaens krevjande solostykke for horn (frå «Des Canyons aux étoiles…»). (Foto: Knut Utler)
Det er ein lang konsert, der det eine høgdepunktet overtek etter det andre. At det er eit populært arrangement med lang tradisjon blir understreka av at salen er fylt opp til (nesten) siste benkerad – og at alle artistar, etter kvart einaste nummer, blir rituelt klappa fram igjen for å motta endå ein applaus.
Alle artistar, etter kvart einaste nummer, blir rituelt klappa fram igjen for å motta endå ein applaus. For meg, som er novise på festivalen, verkar dette noko unødvendig og tidkrevjande – men samstundes er det noko vakkert med ei slik samstemd begeistring.
For meg, som er novise på festivalen, verkar dette noko unødvendig og tidkrevjande – men samstundes er det noko vakkert med ei slik samstemd begeistring.
Terjungensemblet må slik gå fram og tilbake til scena heile fire gongar, sidan dei både avsluttar konsertens første del, og opnar den andre delen – først saman med Stephan Meidell (gitar), Øyvind Hegg-Lunde (basstromme) og Karl Seglem i sistnemndes stykke Nørdre, deretter med urframføringa av Birgit Djupedals Oslo by i en sky.
Til likskap med Futrells Stabat Mater er dette òg eit bestillingsverk frå Terjungensemble, men her med ekko frå noko nyare tid (på blokka mi har eg skrive at det minnar både om Verklärte Nacht og Vårofferet – komponisten sjølv seier at det er eit stykke om pandemien, der fire augneblink frå desse to åra «stikker ut her og der som små og større ekko»).
LYRISK OG UTTRYKKSFULLT: På Schubert-songen «Der Hirt auf dem Felsen» fekk Ekko endeleg delta fullt og heilt både i teksten og i måten Sharon Kams klarinettapel smaug seg rundt songstemma. (Foto: Knut Utler)
Vi fekk ellers glitrande og leikne framføringar frå Oslo Strykekvartett (ei fyrrig tolkning av Ravels strykekvartett), nemnde Karin Nakagawa (eit svært dynamisk koto-stykke), ein celloduell mellom Øystein Solstad (Oslo Strykekvartett) og Tanja Tetzlaff og Schubert-songen Der Hirt auf dem Felsen – lyrisk, uttrykksfullt og imponerande uanstrengd framførd av Silje Aker Johnsen, Sharon Kam (klarinett) og Håvard Gimse (klaver).
Kim André Arnesens gripande song Even When He Is Silent handlar om å oppretthalde håpet sjølv i dei mørkaste tider.
Her fekk Ekko endeleg delta fullt og heilt – både i teksten, der hyrden syng ut si lengt mellom dei høge fjella, og i måten klarinetten smyg seg rundt songstemma; gjentek og utbroderar tonane frå dei vekselvis vonande og einsame orda. Ein riktig vakker song, skriven av Schubert i hans siste leveår.
Det Norske Jentekor fekk æra av å avslutte konserten med Kim André Arnesens gripande song Even When He Is Silent – som handlar om å oppretthalde håpet sjølv i dei mørkaste tider.
Teksten den er basert på er skrive av ein ukjent jøde under andre verdenskrig, og blei funnen rissa inn på ein vegg i Köln (i songen omsett til engelsk): «I believe in the sun, even when it’s not shining / I believe in love, even when I feel it not / I believe in God, even when He is silent».
GITARIST MED DUPPEDITTAR: Stephan Meidell er viden kjent for at han sper på gitarspelinga med ulike elektroniske og fysiske «gadgets». (Foto: Knut Utler)
Etter nærare to og ein halv time i Hardangerhallen er det tid for å strekke på beina før kveldens siste konsert. Eg blir sitjande med Stephan Meidell, som snart skal innta scena på ungdomshuset saman med dei to andre i Erlend Apneseth Trio.
– Stemninga her er utruleg god, seier han.
– Det er veldig fint at alle er samla på ein sånn liten plass. Eg tenker at det nok kjem til å få mange fine ringverknader etter at festivalen er over. Vi er jo vant til at det er litt sånn heime i Bergen, som er ein liten by.
EIT MØTE MELLOM ULIKE MUSIKALSKE VERDER: – Trioen er ikkje eit sånt imiteringsprosjekt – vi har ikkje noko mandat om at dei to andre skal gå inn i folkemusikken og lære seg den, seier Erlend Apneseth. (Foto: Magne Fonn Hafskor)
Leiaren av trioen han spelar i er Erlend Apneseth, som opphavleg kjem frå Jølster, men no bur i Ål i Hallingdal.
Musikarkarriera hans byrja med at han studerte folkemusikk på Ole Bull-akademiet på Voss – med hardingfele som instrument.
– Etter kvart blei eg meir interessert i andre impulsar, fortel Apneseth.
– Nils Økland var så vidt innom akademiet, og eg traff òg andre som inspirerte meg til å lage eigne ting med improvisasjon som inngangsverktøy.
– Men du nyttar folkemusikk i botnen?
– Ja, det kan du sei. Eg lagar nye ting, men eg har jo eit tonespråk som er veldig sterkt frå den tradisjonen – så eg vil kanskje heller sei at eg har med meg det språket.
– Trioen er ikkje eit sånt imiteringsprosjekt – vi har ikkje noko mandat om at dei to andre skal gå inn i folkemusikken og lære seg den. Det er meir eit møte mellom ulike musikalske verder. Dei har så mange ulike impulsar som dei tek inn i det prosjektet. Alt er lov og ingenting er feil, så det er ein spanande stad å jobbe.
– Dersom Hubro ikkje hadde eksistert, så hadde eg ikkje hatt ein slik optimal plass for å gje ut musikken min.
– Du har òg ein spanande heim i plateselskapet Hubro. Er det blitt eit eige Hubro-miljø?
– Det var i eit kvart fall det, og er nok det enno – sjølv om det har kome til mange nye artistar. Hubro klarte å fange opp og samle musikarar som ikkje hadde vore samla før. Dersom Hubro ikkje hadde eksistert, så hadde eg ikkje hatt ein slik optimal plass for å gje ut musikken min.
– Er det ny plate på gang?
– Dét er det, men eg er litt usikker på kor offisielt det er. Eg treng vel ikkje sei så mykje anna enn at det kjem ei ny plate med trioen til neste haust.
– No nærmar det seg kveldens konsert med trioen din. Kva vil vi få høyre?
– Det blir mest musikk frå den siste plata vår [«Lokk», 2021], der vi utforskar litt klubbmusikk og elektronikk – og litt frå «Salika, Molika» [2019].
– Ja, eg ser at Thorolf Thuestad er her.
– Han har vore fast lydteknikar for oss i mange år, og det har hjulpe oss mykje. Vi spela live i 2-3 år utan fast lydteknikar, og det var ganske utfordrande. Det er mykje elektronikk og live sampling, og det er veldig mange ting som skjer samstundes. Dersom du då har ein lydteknikar som ikkje skjønar kor ting kjem frå, så kan det vere ganske øydeleggjande for vårt uttrykk.
STORT PUBLIKUM PÅ «OVERRASKINGSKONSERTEN»: At det er eit populært arrangement med lang tradisjon blir understreka av at Hardangersalen er fylt opp til (nesten) siste benkerad – og at alle artistar, etter kvart einaste nummer, blir rituelt klappa fram igjen for å motta endå ein applaus. (Foto: Knut Utler)
Ingenting blir øydelagt denne kvelden. Thuestad styrer lydbiletet frå miksepulten, slik at musikken kjem både frå høgtalarar ute i rommet og frå scena framom oss. «Eit lydlaboratoorium» har eg notert på blokka mi.
Dei opnar med Mor Song (frå «Salika, Molika»), lett gjenkjenneleg på plukkinga på hardingfelestrengane og arkivopptaket med folkemusikaren Audun Takle – som fortel om mora som alltid song («når mor ikkje song, då var det grunn til å vere engsteleg» seier han).
Her er det granbar, vind, regn og vestlandsvær både på innsida og utsida av ungdomshuset.
På eit stort lerret bak dei blir det vist live filmredigering frå Klara Sofie Ludvigsen og Fredrik Rysjedal.
Bileta deira kunne gjerne vore vist som bakgrunn for Seglems diktopplesing tidlegare denne dagen – her er det granbar, vind, regn og vestlandsvær både på innsida og utsida av ungdomshuset i Lofthus.
Konserten er meir som ein jam, der dei tre musikarane kjenner seg fram på kvarandre. Stephan Meidell spelar akustisk gitar med boge på strengane, medan Øyvind Hegg-Lunde ei stund spelar luft-trommespel – der stikkene så vidt kjem borti trommeskinna. Han grip òg tak i symbalen, og held den i ro medan han forsiktig og uhøyrleg let den få møte trommestikka.
NYSKAPANDE: Erlend Apneseth Trio gav oss ei fantastisk lydreise og eit perfekt punktum på ein festivaldag der høgdepunkta nærast stod i kø. (Foto: Knut Utler)
Det heile liknar ikkje på noko eg har høyrt før, med unntak frå den særaste tyske krautrocken. Her er lange parti der det skjer nesten ingenting anna enn eit repeterande riff på fela, før grooven tek seg halvvegs opp att og alle legg seg på i ein slag stillfarande hybrid elektronika-folk. I det siste tone tonar ut, går det ti sekund før publikum tek inn at det er over – og svarar med ein lang applaus (som ikkje endar i trampeklapp).
Det er jo berre eit visst antal notar ein stakkar maktar å ta inn. Unntaket er sjølvsagt dei tonane som kjem tilbake som ekko.
Ein eg sit på bord med hevdar at dette var skivebom frå festivalen, sidan det som skulle vera eit høgdepunkt fisla ut i innadvendt musisering som ikkje greidde å nå fram til og engasjera publikummet.
Eg er ueinig, og seier det. For meg var dette ei fantastisk lydreise og eit perfekt punktum på ein festivaldag der høgdepunkta nærast stod i kø.
Kanskje publikum berre var mette av alle inntrykka? Det er jo berre eit visst antal notar ein stakkar maktar å ta inn, slik det vert hevda at Keisar Leopold II sa til Mozart etter urframføringa av operaen Bortføringa frå Seraillet. Unntaket er sjølvsagt dei tonane som kjem tilbake som ekko.
PÅ GJENSYN: Dei vakre omgjevnadane spelar på lag med festivalen – og litt duskregn gjer det berre ekstra vakkert når sola bryt gjennom skylaget. (Foto: Magne Fonn Hafskor)
Storsatsing på kultur i hele Norge: – Har du en god idé, vil vi høre fra deg, sier daglig leder i Kulturrom
Regjeringen styrker Kulturrom med hele 21 millioner kroner – det største tilskuddet siden oppstarten.
Tid og kunstnerliv: Korpsbevegelser
Det er like før det vil kry av uniformer, marsjhefter og bandolærer. Korpsbevegelser er å gjenta seg selv, år etter år. Gjentakelsene er tradisjon. Tradisjon er kultur. Kultur er musikk. Og musikk er korpsbevegelse.
Vossa Jazz-sjefen slutter
Daglig leder i Vossa Jazz, Roger Urhaug, har sagt opp etter knapt et år.
Hvor brenner det, Egon Holstad og Sigurd Elgenes?
Hvor er musikkjournalistikken på vei? Hvordan imøtekommer vi en stadig mer uforutsigbar fremtid? Hva kjennetegner god anmelderkunst? Her er spalten for deg som vil høre mer om de store spørsmålene i musikkbransjen.
Fest i klangfargerike med forstyrrande ubehag og lågfrekvent stille
Ballade jazz: Superspreder har naila det på si andre plate, Geir Sundstøl feirer ti år som soloartist, vi får klangleg skulptur frå Sofa, og orkestrert stille frå Bristol.
Norsk premiere på "Elja" med Kronos Quartet og Benedicte Maurseth
Verdenskjente Kronos Quartet inntar Oslo for norsk premiere på verket "Elja" under årets Ultima.
