Ei hyllest til kassetten

EssayPopulærmusikk

Eg har alltid vore glad i det som ofte blir stempla som dårleg musikk, til dømes danseband, disko, eurodance, hammondorgelversjonar av kjende låtar, norsk country eller tysk ompamusikk. Kjærleiken er oppriktig. Eg meiner at Sven-Ingvars er et av dei mest undervurderte banda dei siste femti åra. Boney M var ei genistrek. Kim Larsen sin 80-tallsproduksjon var bra.

Samstundes har eg ei sann interesse for samtidsmusikk, eksperimentell musikk og avantgarde. Eg likar lyden av støy, atonalitet og dissonansar. Eg likar å bli overraska – å høyre noko nytt.
Eg har vore aktiv som utøvar i støyscena i Oslo sidan det tidlege totusentalet. For å finne fram til uventa uttrykk har eg jobba mykje med estetikk frå søppelhaugane til lågkulturen. Eg har sampla vintage homseporno, danseband, radioreklame og eurodance. Eg har henta låt-titlar frå kiosklitteratur, lokalhistorie på Hedemarken, rånarkultur, vekebladkjendisar og ehhh homseporno (ein gong til). Coverbilete har eg henta frå tilfeldige nettstader, feriereiser i Värmland eller Se & Hør.
Som konsekvens av denne jakta etter inspirasjon i tradisjonelle lågkulturar, har eg leita i bereposar med kassettar frå loppemarknader og bruktbutikkar. Eg har gjeve maksimalt ein femmar for kassetten. Nokre gonger har eg fått poser fulle, heilt gratis, mot at eg gadd å bere dei med meg. Desse lydbanda har vore ei berebjelke i musikken min.
I kassettverda søker eg etter ukontrollert speleglede. Særleg blir eg lukkeleg om eg finn musikk som kombinerer interessene mine for det eksperimentelle med «søppel». Det beste er når denne musikken går i uventa retningar, augneblinken der bandet ikkje lenger veit korleis dei skal dra ting i land. Då skjer spanande ting.


Dei seine platene til Baccara let til dømes av og til skummelt likt den samtidige avantgarde new wave av Yoko Ono. Der Yoko skjærer ut i atonal song med vilje, sklir Baccara ut i dissonansen heilt naturleg. Lokale skolekorps kan på gamle kassettar vere så konsekvent lite samspelte at dei nærmar seg punktmusikk ala Pierre Boulez eller clusterkomposisjonar typ György Ligeti. Gje meg eit lokalt danseband som syng engelsk på norsk dialekt, der trommene berre i unntak treffer takta, der dei tre gjentakande grepa til gitaren aldri let heilt likt – og eg er ein lukkeleg mann.

Eg ser jo at det kan vere eit paradoks å leite etter avantgarde-kvalitetar i lowbrow-kultur.

Eg er ikkje ironisk når eg skriv dette, ansiktet mitt er som hogd i stein. Eg ser jo at det kan vere eit paradoks å leite etter avantgarde-kvalitetar i lowbrow-kultur. Men eg er ikkje åleine om å ha ein slik preferanse. Mykje av støymusikkmiljøet i Oslo er drive fram av klassereisande frå arbeidarklassa på Oslo øst, og ymse dalstrok i bygde-Noreg. Mange av oss er fan av mykje som tradisjonelt sett har vore sett på som lågkultur. Vi er born av familiar, lågt utdanna, lågtlønna arbeidarklassa der ein høyrde på kassettar.

Nesten ingen eg visste om hadde LP-ar då eg voks opp. Om dei hadde ei plate eller to, var dette noko dei hadde att frå ei fjern ungdomstid, før forsørgjarbyrde og huslån kom til.

Ein sette ikkje på ei LP-plate sånn utan vidare. Ein lytta.

Å høyre på kassettar på 1970- og 80-tallet var eit nødvendig vonde. Vinylplater derimot, hadde ei rekkje ulemper. Dei var skjøre og sårbare, tunge og digre og kosta rundt femti prosent meir enn kassettar. Kassettar kunne spelast i bilspelarar, kunne lett kopierast, brukast i små spelarar på barnerom, det var plass til ei heil LP-lengde på ei einaste side av ein C90.
Sjølvsagt hadde vinylen fordelar som kassetten ikkje hadde: Kvaliteten på lyd og cover, konnotasjonar til aktiv lytting. Ein sette ikkje på ei LP-plate sånn utan vidare. Ein lytta. Kvantitativt var kassetten vinylen overlegen. Ein fekk mykje meir for pengane.
Og kassetten surra og gjekk til det var tid for å snu han. Ein kassett vart aldri støvete, sjølv om han vart gløymt att i spelaren. Der LP-ar krov omsyn og mjuke hender, var det å knuse kassettar ei krevjande idrettsøving. Dei slemme gutane i bygda der eg voks opp, tok med kassettar på skuleplassen og drog ut bandet, ein vanleg kassett strakk seg lett over store delar av plassen. Sjølve kassetthuset måtte ein kaste i bakken, eller køyre over med sykkel for å få i fillar.

Kassettar var billege å produsere, og det forklarte prisskilnaden til LP-ar. Artisten, låtskrivarane og plateselskapet skulle ha same sum uansett. Men ein kvar idiot med to bandspelarar kunne kopiere kassettar i eigen heim, og dermed vart kassetten ein favoritt blant undergrunnsmusikarar i ei rekkje sjangrar. Punk, industry, støy og hiphop hadde ikkje eksistert slik vi kjenner det i dag, var det ikkje for kassetten.

Kvart eit lokalt idrettslag, ei rekkje tvilsame aktørar i mediemarknaden og ymse kommersielle bedrifter ga ut kassettar med coverlåtar av tidas melodi.

Men minst like interessant var at det at om ein berre kutta dei kjende musikarane, og det store plateselskapet sine digre kostnadar, så kunne ein gi ut tidas hits i coverversjonar. Kvart eit lokalt idrettslag, ei rekkje tvilsame aktørar i mediemarknaden og ymse kommersielle bedrifter ga ut kassettar med coverlåtar av tidas melodi. Kva gjorde det om vokalen ikkje sat, synthen var av feil merke, bassisten sov på jobb eller diksjonen på uttala var så som så? I ein liten kassettspelar låt det uansett ikkje særleg mye dårlegare enn originalen. Regnestykket var enkelt. Difor er også norsk kassettproduksjon så utruleg rik, mangfaldig og samansett, samanlikna med vinylproduksjonen. Særleg om ein leiter litt i dei lågare kulturelle felta.
Eg har framleis walkmannen eg fekk då eg skulle ein månad på sjukehus som seksåring. Eg har framleis kassettradioen eg kjøpte i Gamlegata i Brumunddal då eg var ni. Han står framfor meg på pulten eg fekk frå hjelpemiddelsentralen i 1984. I dag er dei del av ein slags metapostmoderne pseudopastisj-prega innreiing på eit kontor/studio som eg brukar jamleg.
Motoren som driv kassettspolane rundt lagar lyd, eg kan køyre i gang spelaren utan kassett, og suset frå gammal teknologi fyllar høgtalarane. Slitne magnetband i kassetten gjev dernest coole assosiasjonar. Eg er i gang med å lage ei ny skive og gjer meg klar til å sample noko frå ein kassett.
Handa går ned i ein pose kassettar som ligg på golvet framfor meg. Handa går i feil pose og det eg tek opp er ein av mor og far sine gamle kassettar. New Jordal Swingers «Med Ivar Hovden 2». Ein bit av barndommen ligg hard og kantate i handa mi. Eg hadde heilt gløymt at eg hadde henta desse kassettane frå barndomsheimen, ein gong i vår.

Eg var på besøk hos mor og far. Far stod i vårsola og jobba med å skifte ut eit kvart århundre gammalt laminatgolv. Det gamle var rive opp, vi var nede på barndommens brune nålefilt. Dissonansen riv i meg, mellom nålefiltens den gong og min vaksne kropp sitt no. Eg har ikkje kjent dette golvet mot føtene sidan 1990.
Mor og far bur framleis i huset dei sette opp for husbanklånet sitt i 1972. Mor og far var seksten og tjueein då dei møttest, fire år etter gifta dei seg og bryllupsreisa gjekk til fots, drygt hundre meter, frå bygdas forsamlingslokale til dette huset som da var nybygd. Dei hadde aldri budd saman før. No skulle dei lage familie, og noko av det første dei kjøpte var ein seksjon i mørkt treverk. Deretter eit stereoanlegg til stova, som dei plasserte i seksjonen.

Små boksar av minne, prenta inn i metervis med grå magnetband.

Seksjonen står der framleis. Den øvste skuffen var rommet for kassettar. Då far reiv opp golvet ville han flytte «den helvetes seksjonen», bli kvitt dei «helvetes kassettane» som tok opp plass. Mor kunne òg godt tenkje seg å bruke skuffa til noe anna, så eg løfta haugar av kassettar opp i to smekkfulle bæreposer. Det rasla da eg gjekk til bilen, skrangla da eg køyrde posane til byen.. Desse kassettane eig eg no, eit slags forskot på arv. Små boksar av minne, prenta inn i metervis med grå magnetband.
Eg er på kontoret, New Jordal Swingers i handa. Eg legg kassetten frå meg, løfter opp posen, tek fram kassettspelaren eg kjøpte då eg var ni, ein stereospelar med hodetelefonutgang og fresh design. Mascot DW-5020. Blå og sølvgrå med ei irrgrøn stripe på. På den står framleis namnet mitt, eit fasttelefonnummer som mor og far har sagt opp og ei adresse som ikkje har vore mi på over femten år. Eg opnar skuffa på spelaren. Eg skal til å putte i den fyrste kassetten handa kvilar på. Eg stoppar opp.
Å halde kassetten i handa vekker ei rad av kjensler inni meg. Den franske filosofen Maurice Merlau-Ponty si tolking av fenomenologi går grovt sett ut på at i og med at vi sansar, erfarer og eksisterer med heile kroppen, så er det meir enn tankane våre som gjer oss innsikt og refleksjon. Sjølve sansinga gjev oss intellektuelle openberringar. I det eg held rundt kassetten frå mor og far, og pressar han ned i skuffa på kassettspelaren, veit eg at filosofen har rett.

Å halde rundt ein kassett, å stappe han i spelaren gjev meg ei direkte innsikt i musikken, og formar korleis eg tenkjer rundt den.

Å halde rundt ein kassett, å stappe han i spelaren gjev meg ei direkte innsikt i musikken, og formar korleis eg tenkjer rundt den. Det vesle, avlange formatet, lukta av hard plast, kjensla av spolane som sklir litt fram og tilbake i kassetthuset. Eg veit at desse kassettane er metta og fylt opp av meining og minne, av kjærleik, kveldsmat og Barne-TV, lukta av ferdig middag. Å stå framfor innhaldet i posane medfører det intense møtet mellom tap og fortid, førestillingar som med åra har vorte meiningslause.
Kassettane var materialiseringa av makta i å kunne kjøpe musikk frå kremmarar til 49,90 på Dalamarten eller Hamarmarten. Bodar der menn med bart og uflidd hår selde rare samlekassettar med kjente artistar. Utgjevingar av kjende namn, med albumtitlar eg aldri hadde høyrd om. Ikkje visste mor eller eg at Åge Aleksandersen hadde gjeve ut noko før «Levva livet». Vi kjøpte no kassetten, i håp om at han skulle gje oss lys eller varme. Denne rare kassetten med namnet «French only» skjønte vi lite av. Han ligg i posen framfor meg no.

Kassett ga meg moglegheit til å kjøpe min eigen musikk alt som barn. Å kjøpe kassett var ein prosess som framleis sit i meg. Lyden av at dei to brørne som dreiv Ringsaker Musikk i Brumunddal låste opp eit intrikat stativ, for å pelle ut kassetten eg vil ha. Eg kjøpte meg eit album av Lou Reed som elleveåring, og Jokke & Valentinerne eit par år etter. Eg tok opp musikk frå Piggtrådpaviljongen på radio, frå spesialprogram om psykedelia eller hippiemusikk. Kassettar gjorde at eg kunne stengje meg inn på rommet mitt og høyre på det eg ville, heilt åleine. Musikk ingen andre i slekta likte, høyrde på eller hadde høyrd om.
Eller eg kunne gå på stua, og setje på ein av mor og fars kassettar. James Last, Klaus Wunderlich, Jim Reeves. Terje Tysland, Kim Larsen eller Vikingarna. «Norske blinkskudd», «Alle menn – Top hits & frekkiser Vol.1», eller ein av dei mange gammaldanskassettane. Kanskje noko av det lokale; artistar som OLAVs (sic), Arild Sandbakkens Evergreen Swingers eller «Gla kassetten 1 Veldre IL skigruppa».

Eg finn posen med musikk på band så overveldande. Dei mentale bileta, avstanden til ein barndom i ei anna tid, ein annan kultur, ein anna kropp, blir så underleg nære.

Musikk er veven ein flettar livet inn og ut av, brukskunst og høgverdi abstraksjon, levd liv og levande tilvere.

Eg burde sette på ein kassett no. Eigentleg. Eg sitt med Kim Larsens magnum opus «Forklædt som voksen» i handa. Eg veit han framleis er bra. Det er ikkje det. Men berre kjensla av å ha kassetten i handa set i gong så mange kjensler i meg, at eg ikkje orkar å høyre på han. Ikkje no.
Musikk er veven ein flettar livet inn og ut av, brukskunst og høgverdi abstraksjon, levd liv og levande tilvere. Men musikk er så mykje meir enn lyden av musikken i seg sjølv. Musikken er like mykje alt rundt lyden. Verknaden til musikk er hinsides lyd. Og kassettar, dei er kan henda heilage relikvie, større enn si eiga utstrekning. Dei genererer mykje meir enn lyd.

Flere sakerSe alle saker