Teksten ble først publisert som en post på Austestads Facebookside i forbindelse med Mannsdagen 19. november 2020. Ballade gjengir teksten med tillatelse fra forfatteren.
Av Hans Martin Austestad, lektor i utøvande populærmusikk, utøvar, komponist og musikkpedagog
Det er internasjonal mannsdag. Eg har ikkje lese nokon gode artikler eller innlegg om dette. Så eg bryt min sjølvpålagte SoMe-pause for å fortelje ei historie frå røynda.
Den handlar om omvendte kjønnsrollemønster. Eg opplever dette som ganske viktig. Det er det ikkje sikkert du gjer. Men kanskje du kan sjå det du også:
Eg er mann, som har gått ein veg som har vore vidopen for meg, om enn mindre openbar – i alle fall om eg ikkje frå tidleg av vart opplært til å tenkje sjølv.
Eg fulgte mine interesser og tok utdannelse som songar. Nærare bestemt jazzsongar. Det har ikkje vore utan å kjenne på samfunnets kjønnsrollestrukturer. Då eg valgte song som hovudinstrument på vidaregåande, vart eg ofte spurt av folk eg prata med om kvifor eg valgte å studere song «du som er så flink til å spille gitar?» Det er også mange som i seinare tid trur eg har studert gitar, eller banjo, fordi eg har studert musikk. Men niks. Eg er for det meste autodidakt på instrumenter. Eg har studert song. Så berre her markeres ein mekanisme i samfunnet, som viser at folks forventningar er programmert. Problemet er altså ikkje at dørar ikkje har vore opne for meg. Problemet er at opne dørar kan føles lukka. Følelsen er problemet. At samfunnet bestemmer over følelser, kanskje til og med utilsikta, er problemet. Også følelser er samfunnsstrukturer. Følelser er det første som styrer oss. Følelser styrer ikkje berre kva me gjer, men også kven me er.
Og eg er altså songar.
Då eg var ferdig på vidaregåande gjekk vegen vidare mot folkehøgskule og høgare utdanning i song. For meg var det kun musikk som gjaldt, og eg gjorde alt eg kunne for å beholde mulighetene til å studere musikk vidare – jobba med gehør, hørte på all slags musikk frå alle slags epoker, lærte meg noter og alle slags prinsipper for korleis å skrive og lage musikk. Kort sagt, lærte alt eg kunne. Å komme inn på studier var eit nålaugo, det var rift om plassane. Men eg trur nålauget var ein liten tanke større, fordi eg valgte eit instrument som var mindre vanleg for mitt kjønn. Dette har også naturleg bydd på visse komplekser, med følelse av å måtte bevise min rett, og gå den ekstra mila for å forsikre meg om at eg har gjort mitt beste. Det liknar litt på narrativer eg ser på film og serier, om kvinner som må kjempe for sin rett, når dei bryt med kjønnsrollemønster. Eit slikt narrativ finst også for menn.
Det er viktig her, å påpeike at roller i musikklivet kjem som følgje av kategoriske inndelinger. Utan kategorier er roller mindre definerte. Her har samfunnet ein lang veg å gå.
Oppdelinga i dei statlige musikkutdanningane for song gjekk fortrinnsvis mot klassisk song eller jazzsong. Det er i stor grad slik endå. Og det er jo greit med merkelapper, for det gjer det også lettare å måle og vurdere prestasjoner opp mot kvarandre – sjølv om dette i bunn og grunn har lite med musikk å gjere.
For min del var jazz det nærmaste eg kom til å få bruk for alt eg hadde jobba for og med. Det er meg framleis ei lita gåte kvifor me nytter jazz, eller improvisasjonsmusikk, rytmisk musikk, eller til og med populærmusikk, som fellesnevner for den typen songar ein kaller seg. Til felles har desse benevnelsene at ein aktivt bruker mikrofon som forlengelse av instrumentet. Eg pleidde å spøke med å kalle meg for «el-vokalist». Men rolla som jazzvokalist vart den eg inntok. Heilt greit. Men innerst inne, litt feil.
Då eg i seinare studieår søkte om å få fokusere på å studere folkesong vart eg møtt med motstand. «Du går på jazzsong», fekk eg beskjed om då. Då gjorde eg meg frykteleg tung, som ein liten drittunge, og endte med å få vilja mi. Noko eg framleis trur var lurt, sjølv om det skapte forstyrrelser i miljøet. Og folk flakker endå med blikket, og slit med å skjønne kva eg eigentleg vil, når eg fortel om at eg også har studert folkesong.
Eg vart uansett bevilga studieplass der eg fekk nokre få, særdeles glimrande, og særdeles forskjellige, mannlege jazzsong-medstudenter. Blant omlag 20-25 jazzsongarar på mitt studiested var 3-4 av oss herrer, resten kvinner. Eg oppfatta det slik at dette var litt fleire enn «vanleg» på den tida, i alle fall fram til då.
Og det var faktisk fleire kvinnelege instrumentalister enn mannlege songarar på den tida eg studerte. Eg trekk dette fram fordi det har vore besørga at vår kollektive bevissthet skal vere klar over at det foregår eit kjønnsrollespel i musikklivet. Og ja, det gjer det, og det kan eg skrive under på. Mange har til dømes kommentert for meg opp igjennom, før dei får tenkt seg om, at mannleg jazzong må være «uvanleg». Dei tenkjer sannsynleg på ein jazzsongar, og ser for seg Ella Fitzgerald, Monica Zetterlund eller vår eigen Karin Krog, som karismatisk og lett plasserer sine luftige alt-røster på toppen av eit tettpakka jazzcombo-band.
Eg minner dei då gjerne på Frank Sinatra, Louis Armstrong, eller Chet Baker, som alle er gode eksempler på menn som song jazz. Eg byrjer ikkje å nemne den lange rekka av andre, Jon Hendricks, Mark Murphy, Kevin Mahogany, Kurt Elling, Jimmy Scott, Gregory Porter, Ray Nance, Johnny Hartman, Al Jearrau, Bobby McFerrin, George Benson, Mel Tormé, Tony Bennet, Nat King Cole, Harry Connick Jr., Eddie Jefferson, Cab Calloway, Dean Martin, Sammy Davis Jr., Dave Lambert, Mose Allison, Billy Eckstine, Ray Charles, Fats Waller. Lista fortsett og fortsett.
Samstunds må ein tenkje seg om: Er det «mannen» Chet Baker du høyrer på når han framfører sin ikoniske versjon av «My Funny Valentine», eller er det noko meir allmenngyldig? Når eg høyrer Baker syngje må eg ærleg innrømme at tankene går meir imot lyden av ein trompet, enn lyden av ein stereo-type. Jovisst er han eit mannleg forbilde. Men han må då også helst være eit kvinneleg forbilde, for at samfunnsoppdraget om frihet og likhet skal lukkast?
Når eg står opp og ned på scenen og syng, så står eg på skuldrene til mine lærarar. Av dei med songfagleg kompetanse, er aller flest kvinner. Siri Sagdal, Lisa Dillan, Solveig Slettahjell, Guro Gravem Johansen, Berit Opheim, Kari Iveland. Desse, og fleire til, har lært meg så mykje om alt eg ikkje veit, at eg aldri vil sjå på meg sjølv som utlært. Min songfaglege praksis er fylt opp med kvinnestemmer i mitt indre gehør. Det du høyrer, når du høyrer meg syngje, er å høyre noko som går hinsides kjønnsroller. Difor har eg alltid hatt respekt for Susanne Sundfør si omdiskuterte avgjering, då ho boikotta «årets kvinnelige artist» under Spellemannprisen.
Ein av mine medbebuarar under studietida på Kringsjå studentby lurte på om eg var «homo», sidan eg studerte jazzsong – med tydeleg formeining om at dette var eit feminint karrierevalg. Eg oppfatta vedkommande som at han kunne trenge noko allmenndannelse, og tok på meg rolla som homofil for hans skuld. Sjølv om eg då altså ikkje er homofil. Men eg var det kvar gong eg skulle steike grandiosa, i trusa med jazz på discman på felleskjøkkenet. Og eg ler endå av å tenkje på korleis dette vart noko han måtte jobbe med å takle både reelt og mentalt.
I dag er eg sjølv songpedagog på deltid, og i år har eg ingen mannlege songelevar. Eg likar ikkje å tenkje på at eg lærer mine kvinnelige songelevar mannleg jazzsong. Det stemmer ikkje. Det er nok ikkje det eg driv med, dersom ein ser nøye på det.
Men før eg snakker meg bort vil eg benytte denne dagen til å markere at eg synst organisasjonen Balansekunst skulder seg sjølv å gjere nokre tiltak for å bryte kjønnsmønstera også i denne enda av kjønnsrollespelet. Dersom poenget er, i god norsk ånd, at alle skal kunne sjå seg sjølv i det bildet som dei ønskjer å sjå seg sjølv, då må ein bruke mandatet sitt til å arbeide med dette i alle ender av kikkerten. For eg trur på prosjektet Balansekunst. Men her er dei nok på overtid.
Så versågod, her er ein problematikk de lett kan bruke ressurser på. Eg har inga empiri, men eg observerer at eg har kollegaer som eg berre aldri ser framme i lyset, og synst det er litt snålt. For det er mange gode mannlege songarar å ta av, og eg trur alle sitt på gode og relevante historier om korleis omvendte kjønnsroller har vært til besværelse. For ikkje å nemne mannlege dansarar. Og ein rekke andre såkalla «omvendte kjønnsroller».
Så gratulerer med mannsdagen. Fint at me har den.
Ballade jazz: Bang Bang
Kan vi oppleve tid gjennom rytme? Kritikar Torkjell Hovland reflekterar rundt nye album frå Karl Bjorå, Telehiv, Building Instrument og Hulbækmo/Kalman i Ballade jazz.
Astrid Kvalbein gjenvalgt som rektor ved Norges musikkhøgskole
Kvalbein blir rektor i fire nye år, med musiker og professor Morten Qvenild som prorektor.
Kunstneropphold på Folkemusikksenteret i Buskerud
Åpent for alle musikere å søke, til øving, låtskriving og fordypning i norsk folkemusikk.
Bevar Musikkbiblioteket ved NTNU!
Et så viktig universitet som NTNU må ha et rikholdig bibliotek for musikkprofesjonsutdanningen, og med kvalifiserte ansatte. Norsk musikkbibliotekforening støtter innspill om musikkbiblioteket ved NTNU, skriver Tone Nøtvik Jakobsen.
Ballade video: I stua, i limbo
Med Marie Sahba, Adam Douglas, Iris Caltwait, Intertwine, Barren Womb og ARV. Samt en fem låters mini-konsert med Sweetheart.
Lyden av Gamle Oslo Gammaldans
Gamle Oslo Gammaldans er sju voksne folk som ikke spiller gammaldans. Opplev dem live på Ballade-arrangement i Gamlebyen i Oslo torsdag 27. mars.
