«Fram» er brutalt ærleg

I livet vil vi fram. Det er det som er å vere levande. Så blir Fram ståande fast i isen.

Ei gammal dame med demens drøymer at ho forelskar seg i Nansen på Fram-ekspedisjonen. Fiffig grep, det. Men komponist Synne Skouen, librettist Oda Radoor og regissør Hilde Andersen fortel denne forteljinga slik at «det fiffige» er irrelevant – det blir berre sterkt.

Det viktigaste Fram gjer, er å få oss til å sone inn i forteljinga. Frå lyset går av i salen, så kjem vi i kontakt med verda på scena.

Sosialantropolog Ameli (Hege Høisæter) med Framekspedisjonens mannskor i bakgrunnen. (Foto: Erik Berg)

Ameli (Hege Høisæter) går sakte og krokete opp trappa. Ho tek seg overdrive god tid, det er nesten karikert. Så ringer telefonen nede frå stova, og vi ler av det tragikomiske. Ho går i nattkjole. Det er intimt. Det kjennest nesten slemt å le.

Denne smått karikerte scenen fangar blikket og øyrene våre. Vi er sterkt involvert. Men etter denne opninga, så er det heller det enkle og subtile som fangar oss.

Radoor, Skouen og Andersen har laga opera saman før, Ballerina frå 2017, som vart nominert til Nordisk Råds Musikkpris, mellom anna. Og det er mange grunnar til at dette samarbeidet fungerer så godt. Skrivemåten til Radoor og Skouen er særleg interessant å legge merke til. Dei er begge direkte på kvar sin måte.

Teksten til Radoor er direkte, ofte brutalt direkte. Det gjer at humoren aldri kjem som eit «grep», men som ein nødvendig konsekvens av det ærlege. Det er komisk, å seie noko anna hadde vore ei løgn.

Musikken til Synne Skouen ligg som ein tynn, tynn nerve gjennom førestillinga. Musikken fortel det som orda ikkje får fortalt. Nokre av dei vondaste sanningane ligg i musikken, det er dei som vekkjer kjenslene i dei ulike scenene.

Musikarane på scenen. (Foto: Erik Berg)

Skouen som oftast stillferdig, men i små augeblikk er det tydeleg og konkret. Nokre gongar er det tydelege assosiasjonar til Henry Purcells «When I am Laid», andre tider går assosiasjonane til shanty. Men det bryt aldri med den klare, stille nerven som er musikken i Fram. Det kjem berre forbi som små tankar.

Vi høyrer koret, mannskoret av Fram-ekspedisjonens menn – «LAND!» Dei står der langt bake i rommet, inne i hovudet til Ameli. Det vesle ensemblet sit på scenekanten som musikarane på det synkande Titanic, Ida Løvli Hidle med trekkspelet og slagverkar Anders Kregnes Hansen på den andre sida.

Måten Alva Brosten har designa kostymene er også ein del av suksessoppskrifta. Eg trur på menneska på scena. Som når sonen Andreas (Eirik Grøtvedt) kjem inn i stova til mor Ameli, med ei slitt og døll t-skjorte, slappe jeans, rufsete på håret. Han der kjenner vi, liksom.

Samspelet mellom alle på scenen er særleg godt. Frode Olsen som Nansen og Hege Høisæter som Ameli møter kvarandre på ekte, og dei syng tekstane som om dei skulle sagt dei. Men tonane dei syng løftar heller fram kjensler og refleksjonar som ikkje ligg i orda.

Ida Løvli Hidle på trekkspel og perkusjonist Anders Kregnes Hansen (Foto: Erik Berg)

I ei scene på sjukeheimen sit dei gamle (mannskoret) tungt forvirra i stolane sine og messar. Sjølv om fokuset eigentleg er i dialogen mellom hovudpersonane blir vi trekt mot det som skjer i bakgrunnen. Smerten til Andreas og kona i dialog med legen. Denne smerten ligg i musikken, og musikken blir akkompagnert av eit kaldt lys.

Desse scenene er dei vondaste, nesten utoleleg sterkt. Men det er også det som er så befriande med Fram, og det er det som gjer at det fungerer å fortelje om alderdom gjennom ein draum om å forelske seg i Nansen under Framekspedisjonen – dei har tórt å vere brutalt ærlege.

Verda er brutal og kald, men i draumen er det fantastisk og varmt å vere. Der er Ameli levande. Det er smertefullt å vere i scenen frå sjukeheimen, men i draumens kalde isøyde blir rommet fylt av nordlys. Og det er her vi sluttar.