Komponist Erik Dæhlin har dei siste åra vore oppteken av minne og arkivmateriale gjennom sitt kunstnariske arbeid. Han har vore tilsett ved Norges musikkhøgskole i tre år som ein del av Phd-programmet i kunstnarisk utviklingsarbeid. Forskinga har resultert i seks ulike verk som på kvar sin måte tek for seg minne som materiale.
– Hm. Eg er ganske tilbakeskuande, oppteken av gamle ting.
Kroppen som hugsar
Eit av dei første prosjekta Dæhlin gjorde på Musikkhøgskolen, var med dansaren Silje Aker Johnsen på Kunsthøgskolen.
– For å starte ein stad spurde eg om vi kunne begynne å jobbe med nokre av hennar minner. Vi jobba med korleis kroppen kan hugse, og korleis stemma kan opne opp andre minnerom enn det reint forteljande.
– Ein logisk plass å starte – minne er kanskje noko av det mest personlege?
– Ja, og det blir med ein gong eit spørsmål om korleis vi forvaltar minner. Kva er det vi seier, kva er det vi ikkje seier? Kan ein seie at det eine og aleine er eins eige minne, eller deler ein det med fleire?
Frå førestillinga Her, om forholdet mellom kropp og hugs, laga av dansar Silje Aker Johnsen og komponist Erik Dæhlin (Foto: Chris Erlbeck)
– Om korleis ein kropp kan minnast eller kan gå inn i ein kropp som er 20 år yngre. Og korleis stemma kan minnast. Ein måte å synge på, ein måte å røre seg på. Gjennom det utviklar det seg eit materiale som i sin natur nærast er refleksivt, men også plastisk. For gjennom dei stadige gjenforteljingane eller re-visiteringane, vil materialet rekonstruerast og soleis endrast.
For to år sidan laga Dæhlin eit lydverk for Munchmuseet, der han prøvde å lydgje Munch sin villa på Ekely: – Gjennom det undersøkte eg hus, og korleis ein minnast når ein kjem inn i rom.
I Folkets Hus på Lilleaker laga Dæhlin, saman med songaren Frank Havrøy, eit verk der gamle arbeidarsongar og arbeidarkultur var materialet, og saman med pianist Ingfrid Breie Nyhus har han jobba med eit folkemusikkarkiv i Setesdalen.
– Mange av ideane er på eit vis ganske abstrakte – korleis blir dei overført til kunstnarisk uttrykk?
– Prosjektet med Silje handla mykje om det å skape som ei utforsking. Det er interessant å følgje korleis dei tinga vi forma tidleg også har endra seg i løpet av prosessen. Gjennom undersøkingar som byrjar ganske vagt, så kjem det fram eit uttrykk over tid kor ein byrjar å forstå materialet, eller det byrjar å fortelje deg noko.
Frå Folkets Hus på Lilleaker, Erik Dæhlin og Frank Havrøy (Foto: Erik Dæhlin)
– Eller på den andre sida kan heilt konkrete historier som er språklege, gjennom improvisasjonar, bli endra eller forskyvd. Men utgangspunktet er noko ein har drømt, eller hugsar.
Kampen om minnet
– Kulturelt har det vore nokon sitt minne som er viktigare enn andre.
Det finst både eit personleg og eit kollektivt minne. Og begge deler kan potensielt sett endrast av ein sjølv eller andre. For å illustrere fortel Dæhlin frå opninga av Latteren og glemselens bok av Milan Kundera. Partisekretær Vlado Clementis lånte bort lua si til den tsjekkoslovakiske kommunistleiaren Klement Gottwald. Fire år seinare vert Clementis dømt for forræderi og hengt. Og retusjert vekk frå biletet. “Nothing remains of Clementis but the fur hat on Gottwald’s head”, står det i boka.
– Kampen om minnet er ein maktkamp.
The Hinterland Archives tek utgangspunkt i arkivet etter forskar, komponist, og polfarar Christian Leden. Leden har du kanskje aldri høyrt om, men han var ute på ekspedisjonar samtidig med Nansen og Amundsen, som du heilt sikkert har høyrt om. Leden reiste til Grønland, og gjorde blant anna opptak av inuittar og songane deira. Det er dette materialet Dæhlin har arbeidd med.
Frå The Hinterland Archives (Foto: Erik Dæhlin)
Men som mange andre intellektuelle på den tida studerte Leden i Tyskland, og der kom han i kontakt med nazistiske tankar utover på 20-talet.
– Så det er eit arkiv ein på mange måtar har ynskt skulle gløymast, fortel Dæhlin. – Eg gjorde det prosjektet på Nordic Music Days i Bodø, og då var det nokon som meinte det rett og slett burde bli sensurert.
– Kvifor ville du jobbe med det materialet då?
– Desse hundre år gamle voksrullane har eit heilt spesielt uttrykk. Ein må justere seg inn for å høyre noko. Finne rett tempo, lytte gjennom støyen og høyre – er det noko der? Det er ei merkeleg, nærast holografisk gåve – eller kanskje heller gåte – sendt frå ei anna tid. Ein annan ting er at eg alltid har vore fascinert over prosjekt som ikkje blir noko av, fascinert over menneske som dett ut av historia.
– Leden står i eit paradoks. På ei side ville han redde kulturen frå å døy, redde inuittane frå det vestlege, forkvakla sinnet. Ynskjet om å vende tilbake til eit meir autentisk og «reint» liv, er jo eit ideologisk trekk ved nazismen. Samtidig var han ein del av det som nettopp raderte ut delar av den inuitiske kulturen og folket.
Dæhlin problematiserer også blikket vi ser “dei andre” med. På veggen bak oss heng det eit bilete av eit korps, kanskje frå 30-talet eller deromkring.
– Dei menneska der veit ikkje at dei heng der på veggen.
– Det er ein vesentleg forskjell på å jobbe med Silje som heile tida kan seie nei til idear, vere med i samspelet og vel så mykje som meg forme uttrykket. Dei som finnast i arkivet kan ikkje det.
Å komponere er å lytte – eller omvendt
Korleis er ditt forhold til lydarbeidet?
– Eg føler at det er ganske fysisk. For eksempel har ein arbeidarkultur med sine arbeidersongar ein klang og ein utsagnsgehalt som er knytt til konkrete handlingar. Medan lydopptaka har sin materialitet som igjen er knytt til teknologi. I dette spennet kan eg på ein meir eller mindre fysisk måte arbeide med lyden.
– Eg opplever at det er mellom meg og dette materialet at det skjer endringar. Eg likar å jobbe med å spenne ut i tid. Å jobbe med avstand og gjenkjenningsgrad. For eksempel er det ein fascinerande ambivalens i desse lydopptaka. Som i fotografi – det er så nære oss, samtidig som det er totalt framandt. Litt som å fly, liksom – korleis er dette mogleg?
– Ja, kvar er overgangen? Når sluttar det å vere noko og byrjar å vere noko anna?
– Ja, og så oppstår det noko i det mellomfeltet som opnar opp eit erfaringsrom, eller ein måte å høyre på.
– Å komponere er jo å lytte – eller omvendt.
– Det er jo fort å tenke på det som eit bilde på det som skjer med minna våre over tid – dei blir forvrengt.
– Ja, og det er jo veldig merkelig med dei platene vi høyrer på omatt og omatt. Dei er på ein måte dei same, men du er ikkje den same kvar gong du høyrer på dei.
Med Aker Johnsen jobba Dæhlin med feedback-effekten som minner har: – Om du kjem på ein ting, så kjem du på ei rekke andre ting. Det kan vere ei lukt som får deg til å komme på noko anna – “ja, akkurat den fargen hadde vi i barnehagen”. På same måte kan lydar opne eit musikalsk rom. Kjedereaksjonar av minner og minner som hektar seg med kvarandre, skaper ei form for forsterking av ulike sider av dei. Vidare vil nysgjerrigheita rundt minna gjere at ein byrjar å utforske dei, og då er det kreative arbeidet allereie godt i gang.
Bilete frå Her på Kunsthøgskolen i Oslo (Foto: Erik Dæhlin)
– Eg jobbar på same måte med arkivopptaka. Eg lagar ulike «oppløysingar» av det same materialet, set det saman i assosiative nettverk med andre opptak, fotografi og objekt. Det kan opne musikalske som eksistensielle minnerom.
Då mor til Dæhlin vart sjuk, opplevde han at musikken var ein måte å nå inn i minna hennar.
– Då vi høyrde på platene mor mi høyrde då ho var ung, skjedde det noko. Det var ein måte å nå inn på, å kommunisere på. Å vere saman på.
– Du spurde kvifor eg var så oppteken av hugs og minner. Det er ikkje berre fordi eg var interessert i det, men også fordi eg levde med det i ganske mange år. Å sjå korleis eit menneske sin hugs forvitrar gradvis, og korleis du som son då blir eit slags eksternt minne for eit anna menneske. Det er ei veldig eksistensiell og emosjonell oppleving.
Inn i rommet som ikkje har noko med noko å gjere
Som ein del av kommunikasjonsarbeidet til Norges musikkhøgskole deltok Dæhlin i ein video der han forklarte forskinga si på tre ulike nivå. For eit barn, ein ungdom utan musikkbakgrunn og ein pensjonert professor på eit heilt anna fagfelt. Du kan sjå videoen her.
Det får meg til å spørje om hans forhold nettopp til formidling av musikken og musikk som ein mogleg autonom storleik.
– Det er eit fantastisk rom, at du kan gå inn i eit rom som nokon gongar ikkje har noko med noko å gjere. For å sette det på spissen. Det har ingenting med partikamp å gjere, ingenting med å overleve å gjere. Fristilt frå samfunnet – det er jo fantastisk å ha ei slik kunstnarisk fridom.
– Men det er også forferdelig situasjon nokre gongar, synst eg. Altså, kva skal vi med det? Eg er nok interessert i å sette musikk i samanheng med seg sjølv, eller noko anna, fordi eg meiner at det vi gjer har ein plass – historisk, emosjonelt, på alle mulige måtar – som ikkje fjernar seg frå noko.
– Men det betyr ikkje at den ikkje kan opplevast umiddelbart. Eg opplever det givande å arbeide i heile det spekteret og at nettopp kvart enkelt prosjekt og interessefelt eg står i, kallar på ulike vektingar.
Refleksjonar utan ord
Norges musikkhøgskole har jobba lenge for å få ph.d-programmet i kunstnarisk utviklingsarbeid godkjent, og det ligg ein debatt i fagfeltet om heile ideen om kunstnarisk forsking.
– Ja, det er jo nokre store spørsmål rundt kva kunstnarisk forsking er. Kva betyr det å drive med forsking gjennom egen kunst? Kva kan ein eigentleg seie om det ein sjølv lagar, eigentleg?
– Eg kan iallefall seie at eg ikkje kan seie kva det betyr, for det er ikkje mi oppgåve.
– Men tradisjonelt sett så har jo forsking på…Grieg, for eksempel, ikkje blitt gjort av Grieg sjølv. Det er det musikkvitarar som har gjort. Kunstnarar kjem til orde gjennom musikken, og kanskje ei og anna tekst frå nokon. Men utanom det er det eit kobbel av kritikarar, og forskarar som set ord på kunsten din.
– Kunstnarisk forsking har eit heilt anna blikk. Kunsten har ein effekt på deg, som vi har snakka om i ein time no, og den har ein kunnskap som er vanskeleg å sette ord på. Der kan kunstnarisk forsking utgjøre ein viktig faktor, trur eg. Gjennom å belyse kunstnarisk praksis, den kunnskapen som ligger bak sjølve verket, rundt prosessen, korleis ein kunstnar står i ledetog med eit kollektiv felt og så vidare.
– Undervegs i arbeidet mitt har eg prøvd å stille meg spørsmål rundt kva refleksjon er og kva kunst er. Og vidare kva som eventuelt eigentlig skil desse to omgrepa.
– Mitt problem no, har vore å setje ein strek. No har eg laga nok, liksom, hehe. Ein har jo ein skapartrang.
– Ja, det synst du var vanskeleg?
– Ja, kjempevanskeleg! Kva er ferdig og kva er uferdig, eigentleg?
Dæhlin skulle tysdag 17. mars levere sitt endelege kunstariske arbeid i form av ein konsert og ei utstilling. Men omtrent dagen etter dette intervjuet vart gjennomført stengte Noreg i samband med koronaviruset. Disputasen er utsett på ubestemt tid.
Vossa Jazz-sjefen slutter
Daglig leder i Vossa Jazz, Roger Urhaug, har sagt opp etter knapt et år.
Hvor brenner det, Egon Holstad og Sigurd Elgenes?
Hvor er musikkjournalistikken på vei? Hvordan imøtekommer vi en stadig mer uforutsigbar fremtid? Hva kjennetegner god anmelderkunst? Her er spalten for deg som vil høre mer om de store spørsmålene i musikkbransjen.
Fest i klangfargerike med forstyrrande ubehag og lågfrekvent stille
Ballade jazz: Superspreder har naila det på si andre plate, Geir Sundstøl feirer ti år som soloartist, vi får klangleg skulptur frå Sofa, og orkestrert stille frå Bristol.
Norsk premiere på "Elja" med Kronos Quartet og Benedicte Maurseth
Verdenskjente Kronos Quartet inntar Oslo for norsk premiere på verket "Elja" under årets Ultima.
Jazzfest Trondheim: Festivalens høydepunkt og alltid overraskende
– Det som særpreger Trondheim Jazzorkester, er at du aldri vet hva du får. Og det er jo det jazz handler om, å bli overrasket, skriver Trygve Lundemo etter siste ukes Jazzfest i Trondheim.
Færre søkere til estetiske linjer på videregående: – Det oppleves for usikkert å velge den retningen
Flere fylker og kommuner legger ned estetiske linjer på videregående, og i takt med dette går søkertallene til disse linjene ned. Periskop og Ballade har forsøkt å finne ut av årsaken til hvorfor færre ungdommer søker seg til estetiske fag.
