Aldri slutt å sutre over Øya!

Det er publikumsfriarane som vinn Øya. Det er dei artistane som bestemmer seg for at når det er Øya, så må eg gjere noko spesielt.

Og det at Øya er spesiell, er også det som gjer at vi i publikum bryr oss om stoda til festivalen, og sutrar over utviklingar i ulike retningar, eller at alt var betre før. Og ja, det var jo surt at det kom store, kyniske, internasjonale kapitalistar og kjøpte opp. Men la oss halde det litt på sida no.

Ver så snill å ikkje gi opp Øya, de som synest at «Øya er over». Til det er posisjonen som Øya har, for unik. Vi vil aldri klare å bygge ein sentrumsfestival i Oslo av denne størrelsen med høgkvalitetsmusikkprofil. Det har tatt tid å kome seg dit.

Øya kjem som ein rituell overgang frå sommarferien – fastbuande kjem tilbake, og drar bort til Tøyenparken, og så treff du nokon å henge med. Slik har det iallefall vore. Så snakkar kanskje folk om at det er for mykje folk, for rike folk, for streite folk, for voksne folk, for unge folk. Og alt det der folk sutrar om.

Dagen før årets Øya starta ein forferdelig dårlig tima sjukdom for meg, så eg gjekk difor rundt med hette som ein einstøing nokre dagar – «kritikaren». Sjefssutraren. Det er klart det pregar opplevinga.

Men Øya er også annleis på andre måtar enn dette sosiale aspektet for Oslofolk. Det musikalske programmet på festivalen har historisk sett vore variert når det kjem til sjangrar, bredt og smalt, kjent og ukjent. Og har, historisk sett, hatt eit kvalitetsstempel. Tidleg var Øya førebiletleg slik sett.

Ser ein på programmet dei siste åra, så kan ein fint påstå at dette framleis gjeld. Men det er klart noko har skjedd. Det framstår nok meir kynisk sydd saman, meir målgruppefokusert. Gode eller dårlege grunnar til det, heilt sikkert – men det er i alle fall inntrykket. Nokre av artistane bar preg av instagram-kultur. Sosiale medier-soul – eg ser liksom tal og analyser, kva filter det passar til.

«Det er Tons of Rock som gjeld no, har eg høyrt», sa ein prominent jazzmusikar då vi snakka om Øya i år. Eg lar han vere anonym. Men det har surra i bakhovudet sidan – kanskje det er det? Det var noko som klang riktig i det, særleg når det kom frå jazzmusikaren – om Tons of Rock.

For noko av den største appellen, er jo nettopp menneskeberget, dei enorme folkemengdene – ofte i møtet med kantete uttrykk. Vi kunne i år sjå dette menneskeberget midt på dagen nyte Andreas Røysum Ensemble? Det er jo enormt.

Og å svive rundt mellom scener utan ein plan, og gå på konsertar med artistar eg ikkje kjente til frå før – eg føler liksom ikkje at det er like lett på Tons of Rock.

Andreas Røysum Ensemble på Amfiscenen, Øya 2024. Foto: Øyafestivalen/Johannes Granseth (Foto: Øyafestivalen/Johannes Granseth)

Og så blir eg heller ikkje med smalmusikk-fansen som seier at det berre er å oppsøke dei små festivalane, dei trange klubbane, og slutte å sutre. Gard Nilssen Supersonic Orchestra på Amfi i fjor, Andreas Røysum Ensemble i år – med hundrevis, tusenvis i publikum, unge nysgjerrige, gamle nysgjerrige – slike augeblikk formar kulturen.

Vokalistane Sofie Tollefsbøl, Ragnhild Fangel Jamtveit og Karoline Wallace fekk alle til å vere knyst stille under sine vers av folkevisa «Barbry Allen». Saksofonist Marthe Lea, trombonist Emil Bø – dei skreik ut energisk til det glisande menneskeberget. Før alle dansa til Curtis Mayfields «The Makings of You».

I år var jo til og med ein av headlinerane friimpro! Verdas beste rappar André 3000 overraska verda i fjor med albumet New Blue Sun. Som tittelen på første låt seier «I swear, I Really Wanted To Make A ‘Rap’ Album But This Is Literally The Way The Wind Blew Me This Time». – Everything that happens on this stage is improvised, forklarte han publikum på Vindfruen.

Og eg følte at dette er jo eit slags destillat av kva som er det viktigaste med Øya. Her har du ei enorm stjerne som leverer ganske far out-impro. Folkelege kantar.

André 3000 på Øya. (Foto: Ihne Pedersen)

No skal det nemnast at akkurat musikken til André 3000 denne føremiddagen mest av alt var ein nostalgisk trip til femti år gammal spirituell impro – chimes, fløyte og røykjelse. Sjeldant nådde kvartetten særleg interessante augeblikk. Men det var deilig, då. Det var det.

Og forresten – trass i kvalitetsmusikk, så vil festivalar aldri ha dei beste lytteforholda. Så folk som sutrar over prating kan gjerne kjøpe seg ein dyr bolle, for det er halve greia på ein slik festival. Gå litt baki der, berre. Og vil eg vere meir inn i musikken, går eg berre lenger fram.

Men ei viss form for lyttemedvit må festivalen ha i planlegginga.

Og heldigvis – kanskje det hjalp å sutre – den utskjelte Bibliotekscena var både flytta og vart booka smartare i år. Takk for det!

I staden for at lågmælte uttrykk vart overdøyvd av parallell dunk-dunk, så satte dei heller opp deilig kantete bråk som Shiner. I tillegg til å time betre.

I regnveret røska Shiners Axel Olsen i gang ein moshpit, og Kalle Nyberg og Ola Djupvik overdøyvde lett Klubben.

«Dere som sitter der bake – reis dere, eller dra hjem», ropte Olsen etter første låt. Han insisterer på at alle skal vere med på dette, ikkje stå å observer. Og eg kjente på det sjølv. Sist eg såg dei, på Kafé Hærverk, så hadde vi i det trange lokalet ikkje noko valg. No stod det vaksne, dølle folk som meg i ytterkanten og smilte foreldre-aktig ned på den friske «ungdommen». Vi var ikkje med.

Shiner i Biblioteket på Øya. Foto: Øyafestivalen/Helge Brekke (Foto: Øyafestivalen/Helge Brekke)

Eit anna høgdepunkt var då Øya-venn Tøyen Holding framfor eit stappfullt Amfi, hadde med to kokkar på scenen som serverte østers til publikum. Medan dei sjølve drakk dyre vinar i dyre glas og kasta ut nærast satiriske tekstar som traff fleirtalet av Øya-publikumet rett i fleisen. Alle lo og koste seg.

Nei, publikumsfrieri er ikkje negativt. Publikumsfriarane og dei som ville gjere noko ekstra, var dei som vann.

Eg skulka mang ein viktigrock-konsert, og bevegde meg heller bort til livsglad ungdom som hip hop-gruppa Gjenfødt Kultur. Dei delte til og med ut roser frå scenen – frieri! Og det var noko vakkert då Ravi kom på scenen, for sin udødelege «E-Ore». Eller «når du slår ut håret, blir jeg slått ut» som Broiler og Beathoven seier.

Britiske Yard Act kom til same Hagen-scenen eit par år forseinka, og ville gi alt. Det knasta i mikrofonar, og framstod befriande ukontrollert. Litt regntungt publikum, men det var denne viljen, dette frieriet. Vi elska det.

Så la oss fortsette å sutre over Øya.