ULTIMA 2024: Kva fortel lyden oss?

Det er som oftast overveldande å orientere seg i Ultima-programmet. Ofte med titlar og tekstar som skal vekke nysgjerrigheita, og friste oss i publikum inn til konsertane med ei nysgjerrig haldning. Slik er det ofte med samtidsmusikken i dag. Likevel vil eg meine det beste berre er å droppe innom eit kva som helst slags arrangement under slike festivalar, og du vil gå ut med eit anna blikk på verda når du går ut.

I vår hypervisuelle verd, der kampen om vår merksemd blir kjempa av uendeleg sterke krefter, så peikar Ultima på lyden og spør –

Kva fortel lyden oss?
Det låg meining i å opne festivalen med Fathom av Jana Winderen, Chris Watson og Tony Myatt. Vi må til lyden for å fatte.

I ein slags reversert friluftskonsert, var her lyden av havet teke med inn i Rådhushallen. Opptak mellom anna gjort med hydrofonar (undervassmikrofonar) frå Oslofjorden, Skagerrak – og heilt opp til Jan Mayen.

Publikum låg spredt rundtomkring på det kalde marmorgolvet i Rådhushallen. (Foto: Ultimafestivalen/Nabeeh Samaan)

Vi låg der på golvet, eller sat i trappa, eller gjekk rundt i rommet. Vi høyrde det mest kjente lydlandskapet først – så sjeldnare og meir ukjende lydar. Etterkvart ein tone. Når denne tonen vart introdusert, så fann vi eit fokuspunkt i det sonisk komplekse bølgehavet. Eller er det kvalsong?

Tankane vandra slik, og vi undra over kva som var ekte og kva som blei manipulert av dei tre dataingeniørane på podiet i midten. Er det slik havet høyrest ut? Er dette dyr under isen? Er det menneske? Då vart det mindre viktig, det eg noterte meg, om at verket er plassert i rådhuset – hjå makta. Eller dialogen med veggmaleria i Rådhuset, av fiskarar på kaia. Nei, vi trengte ikkje slike metaperspektiv.

Lyttereisa under vatn varte lenge. Vidunderleg lenge. Det var det lyden fortalde oss som var det sterkaste – vi har ikkje høyrt dette før.

Nokre dagar seinare, i ein mykje meir tradisjonell situasjon i Oslo konserthus, var likevel lydinntrykket der sterkt. Julia Wolfe sitt verk Fire In my Mouth.  Eit verk som fortel om brannen i New York i 1911, der 146 tekstilarbeidarar døde – dei fleste innvandrarkvinner og barn. Det kan vere denne bakgrunnen som framheva det, og det kan vere forsterka av at eg ankom konserthuset andpusten – men eg kjende iallefall på frysningar frå det augeblikket eg sat meg ned.

Kva handlar desse frysningane om, måtte eg spørre meg.

Det er lyd. Musikken til Julia Wolfe, som tek opp i seg dei menneskeleg forstyrrande omstendene. Vi høyrer lydane av symaskina på fabrikken, og ser blikket til fabrikkjentene på dei gamle bileta på storskjermen. Og så ser vi eit orkester, men rundt dei kvinnene frå Det Norske Solistkor synge ut stemma til bileta.

Det norske jentekor møter Solistkoret med perkussive sakser. Foto: Ultima (Foto: Nabeeh Samaan)

Songarane kom nærare oss, konfronterte oss i publikum. At dei hadde på seg mikrofonar, myggar, forsterka denne nærleiken. Difor vart delen kalla «Protest», sterk også uavhengig av denne forteljinga. Det gjekk vidare. Og effekten var enorm då nærare 60 jenter frå Det Norske Jentekor kom inn i rommet bakdøra. Det var den massive størrelsen.

Og så sang dei klokkeklart. Lyden trengte gjennom oss, og vi høyrde brannen i munnen.

Konsertrommet er eit sjeldant rom for konsentrasjon i vår tid, og gir difor denne moglegheita til å bli konfrontert – med lyden.

Så var det å trekke pusten, og omstille seg til ein seinkveldskonsert på Cosmopolite med Maja S. K. Ratkje og Ensemble Modern – National Anthems.

Dette vart haha-morsomt frå starten av – heldigvis.

Maja S. K. Ratkje har mellom anna ved hjelp av kunstig intelligens laga fantasiland, med sine fantasisongar og fantasiflagg. Og med kvar sin fantastiske nasjonalromantiske estetikk. I forsøket på å finne ut kva det kan fortelle om oss her ute i den verkelege verda.

Meir enn at det var så viktig kor vidt dette var kontroversiell satire, så fryda eg meg heller over det komiske – leiken med dette materialet. Vi såg tog reise gjennom landskap i svart-kvitt, vi såg folkedrakter og ikkje minst høyrde vi militante fanfarer og svulstige songar om fridom. Alltid nære noko vi hadde sett før, i ein slags musikalsk uncanny valley.

Mi begeistring for denne leiken med karakteristikkar, gjorde at eg stramma meg smått til i ubehag under dei litt vel overforklarande opplesingane undervegs. Det er fint det, altså, men nettopp magien var å kople desse observasjonane sjølv gjennom dei uhyre snedige musikalske referansane i musikken til Ratkje.

Det absolutte høgdepunktet var Maja S. K. Ratkje som artist, altså som songar og skodespelar på scena. Ho formidlar med ei styrke som dominerer rommet fullstendig – uansett kva diktator det er ho syng.

Foto: Ultima (Foto: Nabeeh Samaan)

Med omsorg for lydene

I denne månedens Ballade klassisk presenterer Ola Nordal seks aktuelle utgivelser innen «lydbasert musikk», som alle viser omsorg og omtanke for lydene.

KlassiskKunstmusikkMusikkteknologiPlateanmeldelse

Motvindfestivalen 2025: Ein slik hippiefestival, ell?

– Fred er mogleg, og det bør eigentleg ikkje vere så mykje å be om heller, sa arrangør Haakon Stiff Aamlid under årets Motvindfestival. Middelalderskogen i Rollag blei fylt med oppbyggjeleg musikk i mørke tider.

EksperimentellFestivalFolkemusikkImprovisasjonJazz

Har komponert musikken til det største norske spillet noensinne

Med Dune: Awakening representerer komponist Knut Avenstroup Haugen en ny æra for spillmusikk laget i Norge.

Musikk i spill

«En innflytelsesrik stemme blant vår tids komponister»

Kristine Tjøgersen er den første norske komponisten som har mottatt Ernst von Siemens-stiftelsens komponistpris. «Et stort og viktig gjennombrudd», sier komponist og direktør for Festspillene i Bergen, Lars Petter Hagen.

KunstmusikkPortrettPriser og tildelinger

REPORTASJE: Festivalsommer med bismak

Musikkens politiske kraft og protestens plass i kulturen har fått ny aktualitet.

Musikk og politikk

Det Burde sa. Det Benjamin Staern gjorde.

"Borde ska inte styra handen, hjärtat eller hörseln," skriver den svenske komponisten Benjamin Staern. Les hans reaksjon på Cathrine Winnes' tekst om den samme "Burde", som så ofte hjemsøker den skapende.

Musikken og livet